Borsuk nocny włóczęga

 Borsuk europejski.

    

  Borsuk europejski (Meles meles), jest największym przedstawicielem rodziny łasicowatych w naszym kraju. Nazwa borsuk pochodzenia tatarsko-tureckiego pojawiła się w Polsce dosyć późno, na naszym terenie zwierze, to było określane pierwotną nazwą Jaźwiec, etymologicznie nawiązującą do wyrazu „jazwy”, oznaczającym w języku słowiańskim nic innego jak nory.

 

 Rewir borsuka posiada stały dostęp do wody.

Mimo, że borsuk jest dosyć dużym zwierzęciem, wielkości średniego psa, to ze względu na jego zwyczaje i nocny tryb życia, jest mało oglądanym w przyrodzie przez przypadkowych obserwatorów, dlatego też, aby na obszarze Sudetów zaobserwować, to ciekawe zwierze, należy przede wszystkim zdobyć szereg informacji o jego biotopie i trybie życia, w innym przypadku można jedynie liczyć na przypadkowe spotkanie borsuka np. w czasie jego marszruty po rewirze lub wizyty przy wodopoju.

 Borsuk europejski w Sudetach.

 Nora borsucza.

Borsuk jest drapieżnikiem leśnym, który zamieszkuje zarówno głębokie knieje, jak i mniejsze kompleksy leśne, położone często wśród pól. 

Nory borsucze najczęściej znajdują się w miejscach, które znajdują się w pobliżu granic rozmaitych biotopów: las, łąki, pola, stawy itd., dzięki temu zwierze, to ma możliwość pozyskiwania ze środowiska rozmaitego pokarmu (roślinnego i zwierzęcego).

 Borsuk europejski w Sudetach.

 Padalec.

Borsuk jest wszystkożerny, dostosowuje się więc do tego, co znajdzie w terenie oraz do pokarmu sezonowego związanego z porami roku, zjada głownie dżdżownice, drobne płazy, gady, ślimaki, owady, jaja i pisklęta ptasie oraz drobne ssaki, nie pogardzi też padliną, jego dietę stanowią również: owoce leśne zboża i żołędzie; w okresie suszy nie pogardzi nawet koniczyną.

Borsuk europejski w Sudetach.

Jest drapieżnikiem, którego nie musimy się obawiać, gdy zachowujemy należyty dystans, jaki należy się każdemu zwierzęciu. 

 Obserwacja systemu nor borsuczych.

 Nora borsucza.

Niestety w Polsce, nie jest, to gatunek chroniony, choć nie wyrządza praktycznie żadnych szkód i nie zakrada się jak lis do kurników, dlatego dziwne, że myśliwi traktują go wciąż za zwierzynę łowną, choć mięso tego zwierzęcia jest niejadalne, a samo zwierze jest mało szkodliwe dla otoczenia; w tym wypadku, zatem jedynie chora tradycja i chęć zdobycia trofeum, czyli futra borsuka, które można sobie następnie sporządzić w charakterze ozdoby na ścianę lub jako dywanik powoduje, że zabija się w naszym kraju borsuki, jako „szkodniki” mimo niedużej populacji. 

Stanowisko obserwacyjne na bloku skalnym ponad rewirem borsuczym.

Ogólny wygląd Borsuka, dostosowany jest, do jego specyficznego trybu życia. Jest, to zwierze nisko osadzone o silnej budowie przybierające wagę na wiosnę od 8 do 10 kg, a jesienią przed spoczynkiem zimowym od 12 do 15 kg. Długość głowy i tułowia, to ok. 60-90cm, ogona ok. 16-20cm.

Borsuk europejski w Sudetach.

 Nora borsuka.

Borsuk posiada sztywną sierść o ubarwieniu srebrnoszarym, z ciemną pręga wzdłuż grzbietu, charakterystycznym elementem tego zwierzęcia są występujące po obu stronach białej nieproporcjonalnie małej głowy w stosunku, co do tułowia, czarne pręgi. Zwierze posiada krótkie uszy i ogon, a jego krótkie łapy zaopatrzone w pazury, zdradzają, że ssak ten używa ich w charakterze „łopat” do kopania systemu nor.  - U borsuka różnice pomiędzy samcem, a samicą są słabo zaznaczone (samiec ma nieco szerszy łeb i dłuższy cieńszy ogon).

 Biotop borsuka skraj lasu graniczący z polami.

Charakterystyczną cechą borsuka, jest zakładanie nor, zwierze, to przywiązuje się bardzo do miejsca pobytu i niezbyt chętnie opuszcza swój biotop. Nory borsucze są rozbudowywane przez dziesiątki, a nawet i setki lat (nory w Puszczy Białowieskiej znane z okresu władania Władysława Jagieły). – Nora borsucza, zależnie od liczby osobników składa się z jednej lub więcej komór, do których wiedzie kilka korytarzy.

 Nora borsuka wnętrze jednego z korytarzy.

Borsuki posiadają kilka wlotów do systemu swoich nor, które są: wlotami głównymi, awaryjnymi, wejściowymi i wyjściowymi. Borsuki mają też, osobne komory sypialne i osobną komorę do wychowu młodych. 

 Rodzaje nor borsuczych i padły młody borsuk u wlotu jednego z wejść.

 Borsuk przed norą.

Odróżnienie nory borsuka od nory np. lisa jest proste, gdyż borsuki utrzymują swoje nory niemal w pedantycznym stanie, odwrotnie niż lisy, które pozostawiają szczątki pokarmowe mocz i odchody na zewnątrz swej siedziby. Borsuki pomiędzy poszczególnymi wlotami do swojego domu, wydeptują charakterystyczne ścieżki, które również utrzymywane są w porządku. 

Młode lisy przed norą.

Ważną cechą w zachowaniu u borsuka, jest, też lokowanie na zewnątrz nory tzw. latryny, którą borsuk zmienia, gdy zachodzi potrzeba. Trzeba wiedzieć, że borsuki należą do jednych z najbardziej czystych zwierząt, dbają zarówno o higienę osobistą (stan swojego futra), jak i też o stan swojej siedziby i obejścia, nie mniej jednak dochodzi do przypadków dzielenia systemu nor z lisami lub jenotami.
 

 Biotop borsuka.

Obserwacja borsuków polega na odnalezieniu biotopu, w którym borsuk przebywa i upewnieniu się, że mamy do czynienia z systemem nor borsuczych, kolejno na dostosowaniu się do ich trybu życia. Najłatwiej i najlepiej jest obserwować te zwierzęta przed ich norami, aby, to było skuteczne, należy uzbroić się w cierpliwość i zachować niezbędną ciszę.  

 Wyjście borsuka na żer.

 Sztuczne światło do obserwacji.

Obserwacje powinny być prowadzone nieczęsto i z pewnego dystansu, na miejsce obserwacji należy przybyć kilka godzin przed zachodem słońca. Samo stanowisko obserwacyjne powinno znajdować się wyżej niż wyloty nor borsuczych, gdyż w innym przypadku zwierze zwietrzy zapach człowieka i nie wyjdzie na zewnątrz, bo będzie czuć zagrożenie (w żadnym przypadku nie zabieramy ze sobą psów). Borsuki posiadają bardzo dobry węch i słuch, zatem przed obserwacją nie używamy żadnych kosmetyków i nie chodzimy po terenie gdzie zwierzęta te mają wydeptane swoje ścieżki, zostawiamy im swobodę i jak najmniej śladów zewnętrznych na ich terenie.

 Nocna obserwacja nory.

 Borsuk w drodze na zewnątrz.

Po opuszczeniu nory, borsuk wącha i nasłuchuje, dopiero, gdy się upewni, że jest bezpieczny wychodzi na zewnątrz, gdzie z wolna lustruje teren dookoła nory, kolejno przechodzi do osobistej toalety (czyszczenie sierści) lub zdąża do latryny, po czym oddala się na całonocny obchód znanymi sobie ścieżkami. 

 Rodzina borsuków.

Borsuki zamieszkują nory rodzinami, opuszczają swoje lokum wedle indywidualnego zegara, który zmienia się z upływem roku, także nie ma tu prawideł, bo jedna rodzina borsucza może wychodzić wcześniej na żer, a inna kilka godzin później (borsuk żeruje samotnie).

 Rodzina borsuków.

Okres godowy u borsuka jest rozciągnięty od lutego do października, do kopulacji najczęściej dochodzi w miesiącach letnich, młode rodzą się po 7-8 tygodniach ciąży, przy czym borsuk podobnie jak sarna może zatrzymać rozwój zapłodnionych jajeczek na okres 7-15 miesięcy. 

 Młode borsuki przed norą.

Młode borsuki rodzą się w ilości od 1-do 5 sztuk w specjalnie przygotowanej norze, gdzie przebywają przez 8 tygodni. Obserwacje młodych borsuków bawiących się przed norą wraz z rodzicami można oglądać najczęściej w czerwcu. 

Borsuk przed norą.

Z nastaniem chłodniejszych pór roku borsuk gromadzi zapasy tłuszczu w organizmie i przygotowuje sobie nory na nadchodzącą zimę, wówczas też zaczyna „włóczyć”, czyli chodzić  - cofając się tyłem (zaciąga łapami do nory ściółkę suche liście itd.) praktyka ta, trwa od września do listopada.

 Borsuk grafika.

 Borsuk przed norą.

W okresie zimowym, borsuk jedynie w dniach cieplejszych wychodzi na zewnątrz, aby się napić lub coś złowić, gdy są większe mrozy borsuk zasklepia wyloty nor liśćmi i zapada w głębszy niż zazwyczaj sen, w czasie, którego jego organizm korzysta z nagromadzonych zapasów tłuszczu. 

/Jan Wieczorek/
Zdjęcia Jan Wieczorek i foto z internetu.

Bibliografia: P.Sumiński - "Borsuk", W.A.Chmielewski - "Tropy i Ślady Zwierząt".

W ramach działalności Dzikich Sudetów proponujemy Państwu uczestnictwo w szeregu atrakcyjnych eksploracjach i wyprawach turystycznych prowadzonych przez kulturoznawcę i eksploratora sudeckiego Jana Wieczorka, który pokaże Państwu miejsca ze wszech miar interesujące, jak i też dzikie i tajemnicze, a bywa, że całkiem świeżo odkryte... 

DZIKIE SUDETY

e-mail: d.sudety@gmail.com