Miedzianka - Miasto rud miedzi i uranu

 J.W. Maszkary Przysłupowe.

                  Styk Rudaw Janowickich z Górami Kaczawskich (grzbiet Góry Ołowiane), to bez wątpienia jedno z ciekawszych miejsc związanych z historią górnictwa na terenie Sudetów.

Po obu brzegach przełomowej Doliny Bobru (Przełom Ciechanowicki) znajdują się tu znane miejscowości: Miedzianka, Mniszków, Janowice Wielkie i Ciechanowice. 

 Panorama z Miedzianki na uskok śródsudecki Góry Ołowiane.

Obszar ten z racji uwarunkowań geologicznych, związanych z bliskością strefy kontaktu skał metamorficznych ze skałami granitowymi, już od dawna generował spore zainteresowanie, znajdowano tu, bowiem strefy okruszcowania: srebra, miedzi i ołowiu, a w czasach nam bliższym natrafiono również na rudę uranu.  

 Miedziana Góra.

 Pałac w Mniszkowie.

W centrum strefy rudnej na stokach Miedzianej Góry (534m n.p.m.), w widłach przełomu Bobru od północy i doliny Miedzianego Potoku od pd.–zach., znajduje się dziś niemal wymarła wioska  - Miedzianka, licząca obecnie około 80 mieszkańców, posiadającą bardzo ciekawą historię, licząc od średniowiecza, aż do czasów nam współczesnych.  

Miedzianka (niem. Kupferberg), początki swoje wiążę z pobliskim i starszym Mniszkowem (niem. Waltersdorf), który był od samego początku miejscowością górniczą.

Legenda mówi, że w Mniszkowie osiadł w 1156r. Laurentius Angelus, podawany, jako rzekomy odkrywca złóż rud w Kowarach.  Jednak pierwsze udokumentowane wzmianki o Miedziance przypadają na początki wieku XIV.

- Dokument księcia świdnicko-jaworskiego Bernarda z 1311roku wspomina o kopalni miedzi w górach – „Cuprifodina in montibus”, z którego dokumentu wynika, że mogły tu wtedy istnieć  wyrobiska kopalnie rud miedzi, ale na tym etapie było to ściśle powiązane z Mniszkowem.  

Ludwik Jagiellończyk w królewskim majestacie.

Bezdyskusyjna samodzielność Miedzianki zaczęła się z chwilą nadania przez króla czeskiego Ludwika Jagiellończyka jej praw miasta górniczego w 1519r., od tej chwili, to Mniszków zaczął podlegać Miedziance. Intensywna historia miasta trwała przez kilka wieków od 1519r., do 1945r. W tym czasie miasteczko przeżywało wzloty i upadki, a znajdujące się tu pod ziemią rudy, stawały się dla licznych właścicieli narzędziem osiągnięcia bogactwa.    

 Król Polski Zygmunt Stary.

 Dawni górnicy.

Wśród najbardziej znaczących postaci, należy z pewnością wymienić: Decjusza, sekretarza króla Zygmunta Starego do którego miasteczko należało w latach 1537-43. Decjusz z racji braku zysków, odsprzedał Miedziankę jeleniogórskim kupcom braciom Hansowi i Francowi Hellmannom, którzy mieli odmienny pomysł na wzbogacenie się, otóż po uzyskaniu prawa do wytwarzania witriolu (siarczanu miedzi), zaprzestali oni kopania nowych szybów i sztolni, na rzecz przepłukiwania żużlu ze starych hałd w nowo powstałej ługowni. Ślady tej działalności do dziś można oglądać w dolinie Hutniczego Potoku, znajdującego się powyżej Janowic Wielkich. – Nazwa Hutniczy Grzbiet, gdzie znajdują się także sztolnie odnosi się oczywiście do tego okresu. 

 Miedzianka foto archiwalne.

Chalkopiryt z Ciechanowic kolekcja Grzegorz Bijak.

W czasach najlepszej świetności rozkwitu górnictwa przypadającego na XVIII wieku, w Miedziance istniało 160 szybów i sztolni. Górnictwo ma jednak, to do siebie, że stale musi podążać za kopalinami, rudami itd.. Zatem w Miedziance jak w każdej miejscowości górniczej były okresy koniunktury tzw. „gorączki”; wówczas np. stworzono tu siedzibę urzędu górniczego, pod którą podlegały także tereny górnicze z Czarnowa; były też okresy regresu i stagnacji, które dawały impuls ku dalszym poszukiwaniom rud znajdujących się już nie tylko w Miedziance czy Mniszkowie, ale i dalej na wschód, czyli na Polu Wschodnim przylegającym do Ciechanowic (działalność rodziny Jagwitzów nowy czasowy etap koniunkturalnej eksploatacji). 

 Miedzianka hałdy.

Na polach rudnych Miedzianki szukano także nowych możliwości w postaci nowych surowców np. rud kobaltowych, zanotowano tu, bowiem pewne ilości kobaltu, używanego do produkcji barwników do farb, tkanin i porcelany. 

 Fryderyk II.

 Porcelana kobaltowa.

Sprawą tą zainteresował się król Prus Fryderyk II, był on, bowiem miłośnikiem intensywnej barwy tego związku i tego, z czym jego przeróbka się wiązała. Jednakże upatrywane przez niego nadzieje związane z Miedzianką okazały się płonne, gdyż kobaltu było tu bardzo mało, a znalezione próbki okazały się być podrzucone do wnętrza kopalni przez liczących na zyski przebiegłych oszustów. 

 Piryt z Miedzianki kolekcja Grzegorz Bijak.

Interesującą postacią w historii Miedzianki był także człowiek znany z przedsięwzięć górniczych w Szklarskiej Porębie - Christian Melchior Preller. Człowiek ten skupował w wielu miejscach Dolnego Śląska działki górnicze i kolejno sprowadzał piryt do witrolejni w Szklarskiej Porębie, gdzie wytwarzano z niego kwas siarkowy, używany później, jako składnik farb do sukna i produkcji atramentu oraz prochu strzelniczego.

 Piryt z Miedzianki kolekcja J.Wieczorek.

W Miedziance Preller, uzyskał koncesję na prowadzenie prac w szybie „Mond” i w sztolni „Helene”, a 28 kwietnia 1777 roku założył on również kopalnię „Goldene Sonne”. Później z jego inicjatywy założono szyb „Friederike Julianne”, jak i też zbudowano nową płuczkownię i hutę arszeniku. Człowiek ten zajmował się górnictwem w Miedziance aż do swojej śmierci w 1805 roku.

 Wyrobiska rejonu Miedzianki.

 Cykl pt."Maszkary Przysłupowe" - J.W.

Po upadku górnictwa w poł. XVIII w, ludność Miedzianki zajęła się tkactwem. W 1845r. w mieście mieszkało już tylko 9 górników, a kolejne próby zjednoczenia 11- dawnych kopalni, w jedną całość i powołanie nowego gwarectwa nie dały spodziewanego sukcesu. Mimo istnienia aż trzech pól eksploatacyjnych: Pole Zachodnie, Środkowe i Wschodnie, z mnóstwem szybów i sztolni, i jurysdykcji nad kopalniami spółki bankierskiej z Berlina, akcje kopalni z Miedzianki, z racji braku surowca cieszyły się marnym zainteresowaniem. 

 Miedzianka foto archiwalne.

W roku 1925 został wyłączony z eksploatacji ostatni czynny szyb – „Neu Adler” znajdujący się w Ciechanowicach na Polu Wschodnim, w taki oto sposób nastał koniec wydobywania rud w rejonie Miedzianki od średniowiecza po wiek XX.

 Miedzianka jeden ze starych chodników prowadzących do sztolni.

 Niebieski Sen Hitlera o 1000-letniej Rzeszy

.

W czasie II Wojny Światowej Miedzianka, była poza terenem frontu, jednakże Niemcy odkryli tu rudę uranową, którą traktowali, jako rodzimą rezerwę, gdyż do realizacji niemieckiego projektu nad bronią atomową, wykorzystywano rudę z okupowanej Czechosłowacji i satelickiej Bułgarii. - W tym czasie jak wiemy wywiad sowiecki bacznie śledził poczynania Niemców i Amerykanów nad pracami w uzyskaniu broni jądrowej. 

 Miedzianka droga do Ciechanowic stan obecny.

 Eksploracja sztolni w Polu Wschodnim.

Po zakończeniu działań wojennych na terenie Dolnego Śląska, pojawiły się sowieckie grupy poszukiwawcze, które śladem Niemców wytyczyły strategiczne miejsca, w których następnie wraz z powołaniem do życia zakładu Kowarskich Kopalni, przemianowanych później  na zakład o kryptonimie „R-1”, od 1949r., zaczęły przygotowania i eksploatacje poszczególnych uranowych pól górniczych: Kowary, Miedzianka, Mniszków, Bobrów, Majewo, Wojcieszyce, Radoniów, Okrzeszyn itd.. 

 Miedzianka jeden z zachowanych domów.

Popularna książka o Miedziance.

Miedzianka stała się miasteczkiem pod specjalnym nadzorem, o czym możemy przeczytać w popularnej książce Filipa Springera pt.: „Miedzianka Historia znikania”. Okres przejścia od niemieckiej Trzeciej Rzeszy do sowieckiej strefy okupacyjnej zwanej polskim PRL, był w historii Miedzianki zabójczy zarówno dla ludności, jak i samego miasta. Siłą historycznej decyzji Stalina ludność niemiecka, która wcześniej głosowała na swojego pana i zbawcę Adolfa Hitlera, musiała bezwzględnie opuścić Miedziankę w wyznaczonym na to terminie. W tym czasie do miasteczka napłynęli Polacy, o różnym życiorysie i postawie etycznej, byli to przyzwoici ludzie, ale i też rozmaite szumowiny: donosiciele i agenci bezpieczeństwa powiązani z władzą sowiecką na śmierć i życie. 

 Miedzianka sala w dawnej gospodzie Pod Czarnym Orłem.

I tak w Miedziance zaczęło stacjonować rosyjskie wojsko, a z chwilą powołania do życia oddziału nr 2 Zakładu  „R-1”.

 Miedzianka zachowany kościół pw. św. Jana Chrzciciela.

Miedzianka stała się uranowym miasteczkiem - sudeckim "Silent Hill", skazanym na wyniszczenie i zagładę.

 Miedzianka wnętrze gdzie składowano beczki z winem.

Miedzianka sztolnia.

W pozyskiwaniu rudy uranu nie było oczywiście żadnego romantyzmu, górnicy byli pod specjalnym nadzorem polskich i sowieckich służb bezpieczeństwa; a rzeczywisty temat Miedzianki był określany mianem tabu, za złamanie, którego groziły poważne represję, a nawet śmierć. 

Warunki pracy w nowo drążonych chodnikach były zatrważające i siermiężne. Dla nowych „panów” tych ziem liczył się w tym miejscu jedynie uran, a wszystko inne było tylko marną scenografią. 

 Miedzianka budynek w którym znajdowała się gospoda Pod Czarnym Orłem.

 Miedzianka ruiny.

Po ustaniu prac związanych z wydobyciem rud uranowych Miedzianka, pozostawała wciąż na cenzurowanym, łudzono się oczywiście, że miejscowość dostanie kolejną szansę, myślano o ponownym wydobyciu rud miedzi, lub o powołaniu tu wczasowiska dla emerytowanych górników ... .

 Miedzianka widok na Góry Sokole.

Ostatecznie jednak komuniści zadecydowali, że miasto musi finalnie odejść w zapomnienie, nie brano więc pod uwagę żadnych remontów, wręcz odwrotnie planowano wyburzenie całej kubatury miasta, z racji pojawiających się szkód górniczych, zapadlisk itd..

 Magnetyt z Miedzianki kolekcja Adam Habdas.

Trzeba wiedzieć, że pod Miedzianką przez wszystkie lata eksploatacji wydrążono ok. 30 km podziemnych korytarzy, był, to, więc dobry powód, aby konsekwentnie zatuszować tajną historię związaną z wydobyciem uranu, a także i ofiarami systemu oraz promieniowaniem występującym na hałdach i drogach, gdyż trzeba sobie wyobrazić, że materiał  z hałd był używany i służy nadal w Miedziance, jako podsypka, wystarczy się przejść z radiometrem, aby się o tym przekonać. 

 Miedzianka hałda jednej z kopalni.

Tak więc Miedzianka i jej mieszkańcy stali się tematem niewygodnym, który należało z wolna wygasić i gdy już opadną emocję ostatecznie doprowadzić do końca.

 Miedzianka.

Jelenia Góra - Zabobrze lata 80-te.

W 1972 roku władze PRL zorganizowały dla ludności Miedzianki przymusową akcję  przeprowadzki do betonowego blokowiska Jeleniej Góry - dzielnicy Zabobrze, w której zamieszkiwała wymieszana ludność cywilna oraz mundurowi z jeleniogórskich jednostek wojskowych.

 Miedzianka.

Obecnie Miedziankę zamieszkuję ok. 80 osób, a kubatura wsi, obejmuje zaledwie kilka domów i zachowany kościół z XIXw pw. św. Jana Chrzciciela.

 Dziś Miedzianka zabita jest dosłownie dachami...

 Miedzianka dawny browar.

Pozostałe budynki pozostają w marnym stanie (Gospoda Pod Czarnym Orłem, stary ceglany budynek Browaru) lub zachowały się po nich jedynie fragmenty murów czy piwnic.

Całościowe (komplementarne) zwiedzanie Miedzianki ma dziś, więc charakter oglądania wymarłej zony, dlatego też często pojawiają się tu miłośnicy urbexu lub turystyki ekstremalnej np. podziemnego świata sztolni, jak i też miłośnicy historii dopisujący, tu swoje narracje subiektywnego romantyzmu w rytmie  do szkieletu fabuły książki F. Springera.

 Miedzianka hałdy.

 Minerały Miedzianki kolekcja Adam Habdas.

Pod względem naukowym Miedzianka wciąż pełni role magnesu przyciągającego swym dawnym bogactwem, o tym, że warto tu przyjechać po aktywną „przygodę”, wiedzą  zbieracze minerałów i geolodzy, którzy na pozostawionych w terenie licznych hałdach szukają wielu interesujących minerałów. 

 Miedzianka epidot i granat  kol.Grzegorz. Bijak.

Miedzianka pod tym względem należy do jednych z najciekawszych miejsc w Polsce, spowodowane jest to specyficznym położeniem na obszarze stykających się tu, aż trzech jednostek geologicznych: 1/ Na północy – metamorfik kaczawski oddzielony uskokiem śródsudeckim, 2/ Na zachodzie – masyw Karkonoszy, 3/ Na wschodzie – metamorfik Rudaw Janowickich.

 Miedzianka minerały wtórnej mineralizacji  kol. J.W - Chryzokola...

W tak skomplikowanej mozaice geologicznej powstały tu strefy mineralizacji związanej: z metamorfizmem kontaktowym, z żyłami hydrotermalnymi oraz mineralizacją wtórną, powstałą z wietrzenia skał i minerałów rudnych. 

 Miedzianka minerały wtórnej mineralizacji  kol. Adam Habdas - Malachit...

 Miedzianka Magnetyt kol.Grzegorz Bijak.

Ilość występujących tu minerałów jest imponująca, oprócz tych najbardziej znanych, obejmuje także takie, które są wielka rzadkością w skali Polski, a nawet i świata.[1]

W obrębie trzech pól wydobywczych zachodniej, środkowej i wschodniej, do tej pory stwierdzono ok. 107 minerałów, które reprezentują, aż 12 gromad.  

 Pole Wschodnie Erytryn kol. Adam Habdas.

Najbardziej znanymi minerałami z Miedzianki są: magnetyt, chryzokola, malachit, erytryn, piryt, chalkopiryt, kwarc. 

Najnowszym budynkiem w Miedziance jest powstały w 2015r. „Browar Miedzianka”, nawiązujący do dawnej tradycji ważenia piwa „Kupferberger” (Złoto Miedzianki) w tym miasteczku, a także do działalności browaru w okresie PRL (wówczas piwo straciło na jakości). 

 Świetliki wewnątrz budynku dawnego browaru w Miedziance.

 Ryszard Wieczorek w browarze Miedzianka.

Obecnie nowy browar serwuje trzy gatunki piwa: „Górnik”, „Cycuch Janowicki” (nawiązanie do Gór Sokolich, które w języku potocznym nazywane są biustem Lollobrigidy) i „Rudawskie”. - Gdyby tak jeszcze, jak kiedyś bywało, w Gospodzie pod Czarnym Orłem zaczęto serwować wina, to Miedzianka w jakimś minimalnym zakresie stałaby się cząstką tego, czym była kiedyś, a więc miejscem, gdzie nie tylko można się było zauranić lub zamiedzić (kliknij link), lecz pójść np. do winiarni, na potańcówkę, a nawet do kina. 

/Jan Wieczorek/

Foto: Jan Wieczorek, Piotr Frydrych, 

Grzegorz Bijak, Adam Habdas.  

Bibliografia: - M.Staffa - "Słownik Geografii turystycznej Sudetów" (T. 5), - B.W. Szarek - "Rudawy Janowickie", - Blog dr. Piotrowskiego pt.: "Wycieczki Geologiczne", Forum eksploratorskie - Sztolnie.

---

1.         Aikinit

2.        Amfibole – hornblenda

3.        Amfibole – tremolit

4.        Amfibole – aktynolit

5.        Ankeryt

6.        Annabergit

7.        Apatyt

8.        Apofyllitt

9.        Argentyt

10.     Arsen rodzimy

11.     Arsenopiryt

12.     Azuryt

13.     Baryt

14.     Bismutynit

15.     Bizmut rodzimy

16.     Bornit

17.     Brochantyt*

18.     Carrolit (odmiana linneitu zawierająca 10-19% Cu)

19.     Cerusyt

20.     Chalkofyllit*

21.     Chalkopiryt

22.     Chalkozyn

23.     Chatmanit*

24.     Chloryty

25.     Chloryty – afrosyderyt (odmiana dafnitu)

26.     Chloryty – turyngit

27.     Chryzokola

28.     Colophonit* (agregaty wezuwianu lub granatów)

29.     Cuprein* (obecnie = chalkozyn)

30.     Czerń miedziowa* (bezpostaciowe lub groniaste pseudomorfozy po kuprycie lub chalkozynie)

31.     Danait (arsenopiryt kobaltowy)

32.     Digenit

33.     Enargit

34.     Pistacyt (epidot żelazowy)

35.     Erytryn

36.     Farmakolit

37.     Fluoryt

38.     Galena

39.     Galenobismutyt*

40.     Geokronit*

41.     Gersdorffit

42.     Gips

43.     Granaty

44.     Hematyt

45.     Ilmenit

46.     Ilvait

47.     Julianit* (odmiana tennantytu z domieszkami Sb, Ag i Fe)

48.     Kalcyt

49.     Kasyteryt

50.     Kowelin

51.     Ksantokonit

52.     Kupryt

53.     Kwarc

54.     Leukoksen (mieszanina zasobna w rutyl, anataz, brokit i tytanit)

55.     Limonit

56.     Löllingit

57.     Luzonit

58.     Maghemit

59.     Magnetyt

60.     Magnezyt

61.     Malachit

62.     Markasyt

63.     Martyt (pseudomorfozy hematytu po magnetycie)

64.     Miedź rodzima

65.     Mimetezyt

66.     Muszkiedowit* (pseudomorfozy magnetytu po hematycie)

67.     Nikielin

68.     Pektolit

69.     Pirokseny – diopsyd

70.     Pirokseny – hedenbergit

71.     Pirokseny – augit

72.     Piromorfit

73.     Pirotyn

74.     Piryt

75.     Polibazyt*

76.     Proustyt

77.     Pseudomalachit*

78.     Rutyl

79.     Serpentyny – serpentyn

80.     Serpentyny – ortochryzotyl

81.     Serpentyny – azbesty

82.     Sfaleryt

83.     Skalenie – adular

84.     Skalenie – albit

85.     Skalenie – mikroklin

86.     Skalenie – oligoklaz

87.     Skalenie – ortoklaz

88.     Smaltyn

89.     Smolista ruda miedzi (mieszanina chryzokoli i innych minerałów miedzi strefy utlenienia oraz stilpnosyderytu i innych)

90.     Spinel – hercynit

91.     Srebro rodzime

92.     Stefanit

93.     Stibioenargit

94.     Stolzyt*

95.     Tenoryt

96.     Tetraedryt

97.     Turmaliny

98.     Tytanit

99.     Volborthyt*

100.  Wulfenit*

101.  Zeolity

102.  Zeolity – laumontyt

103.  Zeolity – heulandyt

104.  Zeolity – stilbit

105.  Zeolity – harmotom

MINERAŁY WYSTĘPUJĄCE W OKOLICY CIECHANOWIC W UTWORACH OSADOWYCH KARBONU:

1.        Kaolinit (w utworach turnieju górnego i wizenu dolnego)

2.        Syderyt (w utworach kulmu dolnego)

W ramach działalności Dzikich Sudetów proponujemy Państwu uczestnictwo w szeregu atrakcyjnych eksploracjach i wyprawach turystycznych prowadzonych przez kulturoznawcę i eksploratora sudeckiego Jana Wieczorka, który pokaże Państwu miejsca ze wszech miar interesujące, jak i też dzikie i tajemnicze, a bywa, że całkiem świeżo odkryte... 

DZIKIE SUDETY

e-mail: d.sudety@gmail.com