Wulkan Velký Roudný i jego potoki lawowe.

Velký Roudný (780 m n.p.m.)

   

     
       W Niskim Jesioniku (cz. Nízký Jeseník) dawne wulkany, spotykamy w okolicy miasta Bruntál. Pasmo te znajduje się całkowicie na terenie Czech i przylega do bardziej popularnego Wysokiego Jesionika (czes. Hrubý Jeseník). 

Slezská Harta i Roudno.

Najwyższym dawnym wulkanem w Niskim Jesioniku jest charakterystyczny Velký Roudný (780 m n.p.m.), pięknie położony nad jeziorem zaporowym Slezská Harta. Do tej interesującej góry możemy dojechać od strony Bruntálu lub z innych miasteczek i miejscowości: Budišov nad Budišovkou, Moravský Beroun czy Břidličná. Natomiast bezpośrednio na wierzchołek wulkanu prowadzi szlak turystyczny, ze wsi Roudno, w której istnieje możliwość zakwaterowania.  
 

Rudno kierunkowskaz.

Roudno, jest bardzo dobrym miejscem na kilkudniowy odpoczynek, wioska położona jest na stoku Wielkiego Roudnego i opada wzdłuż drogi do doliny rzeki Moravice, obecnie na tym odcinku wypełnionej wodami sztucznego zbiornika zaporowego Slezská Harta. Zapora na rzece Morawicy mierzy sobie prawie 65 m wysokości została usypana w latach 1987- 1997. Długość zapory w koronie wynosi 540 m.

Slezská Harta i okolica.

Ze wsi Roudno możemy chodzić na piesze wycieczki dookoła jeziora jak i też, jeżeli łowimy ryby skorzystać z okazji i wynająć łódkę do połowu, lub rekreacyjnie popływać na jachtach, żaglówkach i małych łódkach, gdyż znajdują się tu dwie przystanie. Mimo tego, że w okresie urlopowym przebywają tutaj turyści, to miejsce te stanowi odizolowaną enklawę i przez to można tutaj znakomicie odpocząć od skomercjalizowanego świata. 

 Slezská Harta i  przytań Roudno.

Aktywność wulkanu Velký Roudný miała swoje powtarzające się epizody, o czym świadczą znajdujące się na wschodnim stoku góry wystąpienia na przemiennych warstw lawy i tufów oraz spływające niegdyś ze stoków 4 dawne potoki lawowe, jak i też odległe o kilka kilometrów od wulkanu kamieniołomy, w których osadziły się popioły wulkaniczne Wielkiego Roudnego – Rezerwat Razovské tufity.

Velký Roudný i Slezská Harta.

 Velký Roudný w Niskim Jesioniku.

Kopuła Wielkiego Roudnego ma spłaszczony wierzchołek, który jest zbudowany z porowatej lawy o składzie bazaltu (występują tutaj: bazalt oliwinowy i skały piroklastyczne, tufy bazaltowe i lawowe, bomby wulkanicznych i aglomeraty).

Velký Roudný kaplica.

Na stokach niekiedy pojawiają się większe bloki skalne np. Čertův kámen –  Boží kámen, wiązany z lokalną legendą o walce Boga z diabłami (w tym z Lucyferem). Podanie mówi, że w dawnych czasach panowali tutaj czarci i bardzo szkodzili wszystkim ludziom w okolicy. Było, aż tak źle, że musiał interweniować w tej sprawie sam Bóg, który stoczył walkę z czartami, wypędzając ich do piekła. 

Velký Roudný, Čertův kámen –  Boží kámen.

Velký Roudný, Čertův kámen –  Boží kámen.

Dziś zostały tylko ślady po tym zmaganiu odciśnięte w skale: większe zagłębienie po stopie Boga, mniejsze po szponie czarta”. Tak naprawdę Čertův kámen –  Boží kámen, to bazaltowy głaz, który został wyrzucony z wulkanu i następnie został rozłamany na dwie części przez uderzenie bomby wulkanicznej.

Velký Roudný skały wulkaniczne.

Turysta może czuć się nieco rozczarowany, że na Wielkim Roudnym nie występują gołoborza wulkaniczne, tak jak ma to miejsce np. na Ostrzycy Proboszczowickiej na Pogórzu Kaczawskim, dzieje się tak, gdyż Velký Roudný nie jest odpreparowanym rdzeniem wulkanu (nekiem wulkanicznym), ale mniej zerodowanym wygasłym stratowulkanem pokrytym w dużej mierze porfirowatymi skałami wulkanicznymi.

 Roudno.

Ze wsi Roudno na szczyt góry wiedzie dość stroma ścieżka turystyczna o charakterze spacerowym czas jej przejścia wynosi 30 minut.

Velký Roudný.

Na samym szczycie znajduje się drewniana wieża widokowa, z której rozpościera się panorama na Niski i Wysoki Jesionik i Góry Odrzańskie. Ponadto podziwiamy  tu kaplicę zbudowaną oczywiście ze skał wulkanicznych (za kaplicą na 15 stelażach umieszczono obrazki „Drogi Krzyżowej). 

Velký Roudný jest chroniony, jako rezerwat (národní přírodní památka od 1966r., o powierzchni 81 ha.), gdyż znajdują się tu dowody dawnego wulkanizmu, jednak obszar, na którym spotykamy te geologiczne ciekawostki sporo wykracza poza wierzchołek góry i ukazuje nam w ten sposób historie wylewów potoków wulkanicznych tego stratowulkanu. 

Velký Roudný ścieżki edukacyjne śladem wulkanizmu..

Istnienie 4 - potoków lawowych na stokach Wielkiego Roudnego dowodzi tego, że wulkan ten musiał mieć dość płynną lawę, zubożona w dodatki, które powodują jej zagęszczenie i kolejno wpływają na charakter aktywności wulkanu. Musimy wiedzieć, że im gęstsza jest lawa, tym częściej dochodzi do gwałtownych erupcji, łącznie z rozrywaniem stożka wulkanicznego lub też następuje zakorkowanie komina wulkanicznego i proces wydobywania się lawy na powierzchnie w takim wulkanie ustaje. 

Velký Roudný i potok lawowy - Chřibského lesa.

 Velký Roudný mapa geologiczna..

Natomiast płynna lawa zubożona w krzemionkę, wydobywa się na powierzchnie w sposób mniej dramatyczny i zachowuje się podobnie jak zwykły potok, dążąc do miejsc położonych niżej, wykorzystując przy tym obniżenia w konfiguracji terenu.

Velký Roudný koryto potoku.

Niekiedy bywa i tak, że potoki lawowe zajmują koryta rzeczne, powodując tym samym zmianę biegu rzeki. Taka właśnie sytuacja z przesunięciem odcinka biegu rzeki Moravice na północ, miała miejsce w wyniku wypływu potoków lawowych z Wielkiego Roudnego. Świadczą o tym odnajdywane pod warstwą zastygłej lawy dawne żwiry rzeki Moravice w kamieniołomie koło miejscowości Dvorce.   

Wielki Roudny i odpreparowany w kamieniołomie potok lawowy - Chřibského lesa.

Najdłuższy potok lawowy - Chřibského lesa wypływający z Wielkiego Roudnego liczy sobie przeszło 5km przy miąższości sięgającej do 50 m. Strumień ten zatamował dolinę rzeki Moravice w miejscu dzisiejszej zapory Slezská Harta, przez co powstało duże jezioro, do którego spadały materiały wyrzucane przez wulkan w powietrze. Stworzyły one osady porowatych tufitów, które do dzisiaj znajdują się w okolicach gminy Razová i Karlovec. 

Razovské tufity.

Dawnym strumieniom lawy możemy przyjrzeć się jadąc drogą nr 6142, lub idąc szlakiem turystycznym z wsi Bílčice do Roudna. Zagadnienie te, jest także opisane na tablicach informacyjnych związanych z geologiczną ścieżką edukacyjną poprowadzoną dookoła szczytu Velký Roudný. 

Razovské tufity.

Oglądamy, więc w pobliżu miasta Bruntál nader interesujące ślady wulkanizmu, które należy, połączyć w jedną całość, za pomocą dobrze zaplanowanych wycieczek na Venušinu sopku (643m n.p.m.), Uhlířský vrch (672 m n.p.m.) oraz Velký i Malý Roudný (780 i 771m n.p.m.). Dodatkowo aby wycieczka „Po sopkách Bruntálska", była bogatsza należy także zobaczyć Razovské tufity (koło wsi Razová), gdzie oglądamy wulkaniczne skały osadowe zwane tufitami, które powstały z opadającego materiału wulkanicznego wyrzuconego najpierw podczas erupcji wulkanu w powietrze i kolejno osadzonego w postaci wulkanicznej skały osadowej.

/Jan Wieczorek/

Foto: Jan Wieczorek i zdjęcia oraz mapy z Internetu.

Bibliografia: A.Czekalska - "Wulkany na Ziemiach Polskich"; P.Migoń - "Velký Roudný - najwyższy dawny wulkan w Niskim Jesioniku" w Sudety (przyroda, kultura, historia) nr 7.2012 r.; Materiały czeskie na temat regionu.

W ramach działalności Dzikich Sudetów proponujemy Państwu uczestnictwo w szeregu atrakcyjnych eksploracjach i wyprawach turystycznych prowadzonych przez kulturoznawcę i eksploratora sudeckiego Jana Wieczorka, który pokaże Państwu miejsca ze wszech miar interesujące, jak i też dzikie i tajemnicze, a bywa, że całkiem świeżo odkryte... 

DZIKIE SUDETY

e-mail: d.sudety@gmail.com

Sudeckie zwierzęta - Zając szarak

 Zając szarak (Lepus europeaus).

        W Polsce występują dwa gatunki zajęcy – Zając szarak (Lepus europeaus) i Zając bielak (Lepus timidus), ten drugi występuje jednak w północno- wschodniej części Polski. Zająca szaraka kojarzymy niemal wszyscy, choć czasem podczas rozmaitych wycieczek niektórzy z nas mogą go pomylić z królikiem (Oryctolagus couniculus).

Jeszcze w latach 80 ubiegłego wieku Zając szarak był licznie występującym w środowisku zwierzęciem, spotykanym niemal podczas każdego spaceru przykładowo w Górach Kaczawskich. Trzeba wiedzieć, że nawet na łąkach przylegających do ludzkich osiedli można było obserwować zarówno zające szaraki, jak i króliki, co stanowiło przyrodniczą atrakcję. 

Zając szarak (Lepus europeaus).

Dziś w Polsce, a więc i w Sudetach zajęcy szaraków jest niewspółmiernie mniej, przyczyniły się do tego polowania na te zwierzęta, rozrost cywilizacji, agrotechnika i chemizacja w rolnictwie, kolejno spuszczanie ze smyczy psów, które następnie urządzały sobie polowania na dziką zwierzynę, łącząc się niekiedy w watahy.Ważkim czynnikiem było wystąpienie pomoru u zajęcy, związanego z ich trybem życia i łatwością przenoszenia się zarazy z osobnika na osobnika. Natomiast ostatnim decydującym elementem był wzrost populacji lisa, związany z wyrzucaniem z samolotów okresowych szczepionek dla tych zwierząt przeciwko wściekliźnie, w tym wypadku więcej lisów oznaczało mniej i tak już zdziesiątkowanych przez inne czynniki zajęcy. 

Zając szarak (Lepus europeaus).

Naturalna umieralność u zajęcy jest dość wysoka i sięga około 20 % w okresie rozrodu i 5% w okresie zimowym /Pielowski 1975r./. Jest, to jednak cecha naturalna u zającowatych niwelowana wzmożonym rozrodem.

Zając szarak jest gatunkiem pospolitym, zamieszkującym najchętniej tereny otwarte, także i zagajniki i skraje lasów, jest to zwierze stepowe, które w wyniku przekształcenia tych biotopów w tereny rolnicze przystosowało się do zmodyfikowanego środowiska. Długość głowy i tułowia zająca szaraka wynosi od około 50 do 65cm, długość ogona od 9 do 12 cm, ciężar ciała zwierzęcia wynosi od 3 do 5,5 kg. 

Zając szarak (Lepus europeaus).

To, co wyróżnia zająca, to cechy przynależne zajęcokształtnym, duże charakterystyczne uszy i silne odnóża tylne nadające zającowi specyficzny sposób poruszania (kicanie i skoki). Ubarwienie szaraka, jest z wierzchu szarobrązowe, na bokach ma rudy odcień, a od spodu jest białe, do tego jeszcze dochodzą czarne akcenty na końcu ogona i uszach.

Zając szarak (Lepus europeaus).

Zając jest zwierzęciem roślinożernym, odżywia się roślinami zielnymi, młodymi pędami i korą krzewów, stąd niekiedy uważany jest za szkodnika gdyż, czyni szkody np. na polach z kapustą, nie jest też traktowany, jako miły gość w sadach, gdyż wiosną obgryza pędy i korę młodych drzewek. Sposób odżywiania zajęcy związany z ich systemem trawiennym, ma znaczący wpływ na ich pomór. Pokarm roślinny o konsystencji grubo włóknistej nie trawi się w układzie pokarmowym zwierzęcia do końca i niestrawione resztki wydostają się na zewnątrz w postaci tzw. kału nocnego, który zwierze zjada aby ten został przetrawiony już do końca.

Zając szarak (Lepus europeaus).

Ta odmiana odżywiania zwana koprofagią występuje u wielu zwierząt, stąd też wraz z występowaniem pasożytów w odchodach, czynnik ten prowadzi bezpośrednio do epidemii i pomorów. Zapewne z tego powodu też w Biblii zwierze te zostało zaliczone do zwierząt niejadalnych (nieczystych), najczęściej ten podział obejmuje zwierzęta odżywiające się padliną lub zwierzęta wszystkożerne (dzik, świnia, borsuk itd) lub o mocno toksycznym mięsie. O czym z reguły mało wiemy, choć medycyna i naukowcy w ostatnim czasie o tym nas informują.

Zając szarak (Lepus europeaus).

Zając szarak przez myśliwych traktowany jest, jako zwierze łowne, z którego przyrządza się tradycyjne potrawy, jednak białko tego zwierzęcia budowane jest z pobieranego pokarmu i gdyby częściej było spożywane, na pewno doprowadziłoby do wystąpienia chorób, nawet jeśli mięso było badane na obecność pasożytów. Puentując równie dobrze moglibyśmy zjeść bociana, psa, kota, szczura czy kruka i popić potrawę "elektrolitem".

Dojrzałość płciową zając szarak osiąga po około 8 miesiącach, wówczas zajęczyca (zwana kocicą) może przystąpić do parkotów. Okres godowy rozciąga się od stycznia do września, w zależności od warunków klimatycznych i szerokości geograficznej. Ciąża trwa od 42 do 45 dni, a więc krótko, dlatego zajęczyca może dać 3-4 mioty rocznie. Młode zajączki rodzą się z otwartymi oczami i są bardzo sprawne ruchowo, także już po 2- tygodniach stają się samodzielne. 

 Bójka u zajęcy na obrazie.

Z ciekawych zachowań zająca należy wymienić bójki, zwane „meczami bokserskimi”, które odbywają się pomiędzy samcem, a samicą. Do takiej bójki dochodzi, gdy samica nie ma ochoty na zbliżenie lub też, gdy samiec jej się nie podoba, wówczas kocica sygnalizuje swoją decyzję tym ciekawym zachowaniem, przypominającym nieco bójki kangurów w Australii.  

Zając szarak (Lepus europeaus).

Zając szarak jest zwierzęciem płochliwym, którego natura koncentruje się na wyszukiwaniu impulsów z otoczenia i uciekaniu przed zagrożeniem, jest to główny atut zająca w walce o przetrwanie. Schwytany przez drapieżnika zając wydaje rozpaczliwe dźwięki zwane kniazianiem, są to dźwięki trwogi, często imitowane przez myśliwych za pomocą wabików w polowaniach na drapieżniki. Sumując żeby odbudować populacje szaraka, na terenie naszego kraju zwierze, to powinno zostać objęte całoroczną ochroną, w innym wypadku zając może wymrzeć na terenie Polski, głównie z powodu ingerencji człowieka.

/Jan Wieczorek/ 

Zdjęcia: Robert Babisz

Bibliografia: K.Kowalski - "Mały Słownik Zoologiczny Ssaki", W.A.Chmielewski - "Tropy i Ślady Zwierząt".

W ramach działalności Dzikich Sudetów proponujemy Państwu uczestnictwo w szeregu atrakcyjnych eksploracjach i wyprawach turystycznych prowadzonych przez kulturoznawcę i eksploratora sudeckiego Jana Wieczorka, który pokaże Państwu miejsca ze wszech miar interesujące, jak i też dzikie i tajemnicze, a bywa, że całkiem świeżo odkryte... 

DZIKIE SUDETY

e-mail: d.sudety@gmail.com