Borsuk nocny włóczęga

 Borsuk europejski.

    

  Borsuk europejski (Meles meles), jest największym przedstawicielem rodziny łasicowatych w naszym kraju. Nazwa borsuk pochodzenia tatarsko-tureckiego pojawiła się w Polsce dosyć późno, na naszym terenie zwierze, to było określane pierwotną nazwą Jaźwiec, etymologicznie nawiązującą do wyrazu „jazwy”, oznaczającym w języku słowiańskim nic innego jak nory.

 

 Rewir borsuka posiada stały dostęp do wody.

Mimo, że borsuk jest dosyć dużym zwierzęciem, wielkości średniego psa, to ze względu na jego zwyczaje i nocny tryb życia, jest mało oglądanym w przyrodzie przez przypadkowych obserwatorów, dlatego też, aby na obszarze Sudetów zaobserwować, to ciekawe zwierze, należy przede wszystkim zdobyć szereg informacji o jego biotopie i trybie życia, w innym przypadku można jedynie liczyć na przypadkowe spotkanie borsuka np. w czasie jego marszruty po rewirze lub wizyty przy wodopoju.

 Borsuk europejski w Sudetach.

 Nora borsucza.

Borsuk jest drapieżnikiem leśnym, który zamieszkuje zarówno głębokie knieje, jak i mniejsze kompleksy leśne, położone często wśród pól. 

Nory borsucze najczęściej znajdują się w miejscach, które znajdują się w pobliżu granic rozmaitych biotopów: las, łąki, pola, stawy itd., dzięki temu zwierze, to ma możliwość pozyskiwania ze środowiska rozmaitego pokarmu (roślinnego i zwierzęcego).

 Borsuk europejski w Sudetach.

 Padalec.

Borsuk jest wszystkożerny, dostosowuje się więc do tego, co znajdzie w terenie oraz do pokarmu sezonowego związanego z porami roku, zjada głownie dżdżownice, drobne płazy, gady, ślimaki, owady, jaja i pisklęta ptasie oraz drobne ssaki, nie pogardzi też padliną, jego dietę stanowią również: owoce leśne zboża i żołędzie; w okresie suszy nie pogardzi nawet koniczyną.

Borsuk europejski w Sudetach.

Jest drapieżnikiem, którego nie musimy się obawiać, gdy zachowujemy należyty dystans, jaki należy się każdemu zwierzęciu. 

 Obserwacja systemu nor borsuczych.

 Nora borsucza.

Niestety w Polsce, nie jest, to gatunek chroniony, choć nie wyrządza praktycznie żadnych szkód i nie zakrada się jak lis do kurników, dlatego dziwne, że myśliwi traktują go wciąż za zwierzynę łowną, choć mięso tego zwierzęcia jest niejadalne, a samo zwierze jest mało szkodliwe dla otoczenia; w tym wypadku, zatem jedynie chora tradycja i chęć zdobycia trofeum, czyli futra borsuka, które można sobie następnie sporządzić w charakterze ozdoby na ścianę lub jako dywanik powoduje, że zabija się w naszym kraju borsuki, jako „szkodniki” mimo niedużej populacji. 

Stanowisko obserwacyjne na bloku skalnym ponad rewirem borsuczym.

Ogólny wygląd Borsuka, dostosowany jest, do jego specyficznego trybu życia. Jest, to zwierze nisko osadzone o silnej budowie przybierające wagę na wiosnę od 8 do 10 kg, a jesienią przed spoczynkiem zimowym od 12 do 15 kg. Długość głowy i tułowia, to ok. 60-90cm, ogona ok. 16-20cm.

Borsuk europejski w Sudetach.

 Nora borsuka.

Borsuk posiada sztywną sierść o ubarwieniu srebrnoszarym, z ciemną pręga wzdłuż grzbietu, charakterystycznym elementem tego zwierzęcia są występujące po obu stronach białej nieproporcjonalnie małej głowy w stosunku, co do tułowia, czarne pręgi. Zwierze posiada krótkie uszy i ogon, a jego krótkie łapy zaopatrzone w pazury, zdradzają, że ssak ten używa ich w charakterze „łopat” do kopania systemu nor.  - U borsuka różnice pomiędzy samcem, a samicą są słabo zaznaczone (samiec ma nieco szerszy łeb i dłuższy cieńszy ogon).

 Biotop borsuka skraj lasu graniczący z polami.

Charakterystyczną cechą borsuka, jest zakładanie nor, zwierze, to przywiązuje się bardzo do miejsca pobytu i niezbyt chętnie opuszcza swój biotop. Nory borsucze są rozbudowywane przez dziesiątki, a nawet i setki lat (nory w Puszczy Białowieskiej znane z okresu władania Władysława Jagieły). – Nora borsucza, zależnie od liczby osobników składa się z jednej lub więcej komór, do których wiedzie kilka korytarzy.

 Nora borsuka wnętrze jednego z korytarzy.

Borsuki posiadają kilka wlotów do systemu swoich nor, które są: wlotami głównymi, awaryjnymi, wejściowymi i wyjściowymi. Borsuki mają też, osobne komory sypialne i osobną komorę do wychowu młodych. 

 Rodzaje nor borsuczych i padły młody borsuk u wlotu jednego z wejść.

 Borsuk przed norą.

Odróżnienie nory borsuka od nory np. lisa jest proste, gdyż borsuki utrzymują swoje nory niemal w pedantycznym stanie, odwrotnie niż lisy, które pozostawiają szczątki pokarmowe mocz i odchody na zewnątrz swej siedziby. Borsuki pomiędzy poszczególnymi wlotami do swojego domu, wydeptują charakterystyczne ścieżki, które również utrzymywane są w porządku. 

Młode lisy przed norą.

Ważną cechą w zachowaniu u borsuka, jest, też lokowanie na zewnątrz nory tzw. latryny, którą borsuk zmienia, gdy zachodzi potrzeba. Trzeba wiedzieć, że borsuki należą do jednych z najbardziej czystych zwierząt, dbają zarówno o higienę osobistą (stan swojego futra), jak i też o stan swojej siedziby i obejścia, nie mniej jednak dochodzi do przypadków dzielenia systemu nor z lisami lub jenotami.
 

 Biotop borsuka.

Obserwacja borsuków polega na odnalezieniu biotopu, w którym borsuk przebywa i upewnieniu się, że mamy do czynienia z systemem nor borsuczych, kolejno na dostosowaniu się do ich trybu życia. Najłatwiej i najlepiej jest obserwować te zwierzęta przed ich norami, aby, to było skuteczne, należy uzbroić się w cierpliwość i zachować niezbędną ciszę.  

 Wyjście borsuka na żer.

 Sztuczne światło do obserwacji.

Obserwacje powinny być prowadzone nieczęsto i z pewnego dystansu, na miejsce obserwacji należy przybyć kilka godzin przed zachodem słońca. Samo stanowisko obserwacyjne powinno znajdować się wyżej niż wyloty nor borsuczych, gdyż w innym przypadku zwierze zwietrzy zapach człowieka i nie wyjdzie na zewnątrz, bo będzie czuć zagrożenie (w żadnym przypadku nie zabieramy ze sobą psów). Borsuki posiadają bardzo dobry węch i słuch, zatem przed obserwacją nie używamy żadnych kosmetyków i nie chodzimy po terenie gdzie zwierzęta te mają wydeptane swoje ścieżki, zostawiamy im swobodę i jak najmniej śladów zewnętrznych na ich terenie.

 Nocna obserwacja nory.

 Borsuk w drodze na zewnątrz.

Po opuszczeniu nory, borsuk wącha i nasłuchuje, dopiero, gdy się upewni, że jest bezpieczny wychodzi na zewnątrz, gdzie z wolna lustruje teren dookoła nory, kolejno przechodzi do osobistej toalety (czyszczenie sierści) lub zdąża do latryny, po czym oddala się na całonocny obchód znanymi sobie ścieżkami. 

 Rodzina borsuków.

Borsuki zamieszkują nory rodzinami, opuszczają swoje lokum wedle indywidualnego zegara, który zmienia się z upływem roku, także nie ma tu prawideł, bo jedna rodzina borsucza może wychodzić wcześniej na żer, a inna kilka godzin później (borsuk żeruje samotnie).

 Rodzina borsuków.

Okres godowy u borsuka jest rozciągnięty od lutego do października, do kopulacji najczęściej dochodzi w miesiącach letnich, młode rodzą się po 7-8 tygodniach ciąży, przy czym borsuk podobnie jak sarna może zatrzymać rozwój zapłodnionych jajeczek na okres 7-15 miesięcy. 

 Młode borsuki przed norą.

Młode borsuki rodzą się w ilości od 1-do 5 sztuk w specjalnie przygotowanej norze, gdzie przebywają przez 8 tygodni. Obserwacje młodych borsuków bawiących się przed norą wraz z rodzicami można oglądać najczęściej w czerwcu. 

Borsuk przed norą.

Z nastaniem chłodniejszych pór roku borsuk gromadzi zapasy tłuszczu w organizmie i przygotowuje sobie nory na nadchodzącą zimę, wówczas też zaczyna „włóczyć”, czyli chodzić  - cofając się tyłem (zaciąga łapami do nory ściółkę suche liście itd.) praktyka ta, trwa od września do listopada.

 Borsuk grafika.

 Borsuk przed norą.

W okresie zimowym, borsuk jedynie w dniach cieplejszych wychodzi na zewnątrz, aby się napić lub coś złowić, gdy są większe mrozy borsuk zasklepia wyloty nor liśćmi i zapada w głębszy niż zazwyczaj sen, w czasie, którego jego organizm korzysta z nagromadzonych zapasów tłuszczu. 

/Jan Wieczorek/
Zdjęcia Jan Wieczorek i foto z internetu.

Bibliografia: P.Sumiński - "Borsuk", W.A.Chmielewski - "Tropy i Ślady Zwierząt".

W ramach działalności Dzikich Sudetów proponujemy Państwu uczestnictwo w szeregu atrakcyjnych eksploracjach i wyprawach turystycznych prowadzonych przez kulturoznawcę i eksploratora sudeckiego Jana Wieczorka, który pokaże Państwu miejsca ze wszech miar interesujące, jak i też dzikie i tajemnicze, a bywa, że całkiem świeżo odkryte... 

DZIKIE SUDETY

e-mail: d.sudety@gmail.com

Karkonosze - Białe Skały i Łysocina (1188m n.p.m.)

 Łysocina (1188m.n.p.m.).

          

        

    Grzbiet Lasocki, z najwyższym szczytem Łysocina (1188m n.p.m.) w granicach Polski rozprzestrzenia się na długości ok. 9 kilometrów. Odchodzi on południkowo od popularnej Przełęczy Okraj i z wolna opada ku źródłom rzeki Bóbr i Przełęczy Lubawskiej, wyznaczającej granicę pomiędzy Sudetami Zachodnimi i Środkowymi. - Na pn. poprzez Masyw Sulicy i Przełęcz Kowarską graniczy z Rudawami Janowickimi, natomiast po czeskiej stronie styka się on jeszcze z mało znanymi przez polskich turystów zaliczanymi również do Karkonoszy Rychorami.

Łysocina (1188m.n.p.m.).

 Dolina Srebrnika koniki.

Jednym z najlepszych punktów wyjściowych na zwiedzanie Lasockiego Grzbietu po polskiej stronie jest położone w Dolinie Białej Wody schronisko Srebrny Potok. 

Położone przy węźle szlaków turystycznych schronisko PTTK "Srebrny Potok" w Jarkowicach, znajduje się w budynkach, które zostały wybudowane w latach 20 XXw.. 

 Schronisko Srebrny Potok.

 Opis przy Wapienniku w Dolinie Srebrnego Potoku.

Po II wojnie światowej służyły one do 1948 roku polskim Wojskom Ochrony Pogranicza. Po krótkim epizodzie z harcerzami, aż do 1945r., budynki stały niezagospodarowane i ulegały dewastacji. Wtedy to zwróciły uwagę geologów, poszukujących na terenie Lasockiego Grzbietu uranu. Z biegiem lat uzyskano kompromis w wyniku, którego obiekt został przekazany Oddziałowi PTTK przy Instytutach PAN we Wrocławiu, i od 1956r. stał się schroniskiem turystycznym  (status schroniska zachowany jest do dzisiaj.). 

Wapiennik w Dolinie Srebrnego Potoku.

Skały Jednostki Leszczyńca.

Teren przylegający do schroniska: Dolina Białej Wody i Dolina Srebrnego Potoku, posiada wiele walorów przyrodniczo-geologicznych.  Z punktu widzenia geologicznego w Lasockim Grzbiecie, spotykamy jedne z najbardziej interesujących geostanowisk, ukazujących nam granicę pomiędzy kilkoma jednostki geologicznymi np.: Jednostka Leszczyńca oraz wschodnie i południowe jednostki Karkonoszy, do których przylega ogromna Niecka sródsudecka. 

 Zwornik Doliny Białego Potoku i Doliny Srebrnego Potoku.

W krajobrazie obu dolin dostrzegamy bardzo strome stoki i płynące dnem doliny ku krawędzi Karkonoszy wartkie potoki górskie, nie dziwi, więc fakt, że w dobrze natlenionej wodzie występują tutaj pstrągi, a na opadających stokach oglądamy odpreparowane interesujące skałki osadowe, m.in zlepieńce powstałe z posklejanych w całość skał Karkonoskich, które wcześniej uległy procesom erozji. 

Skałka zlepieńcowa w Dolinie Srebrnika.

 Schronisko Srebrny Potok.

Od schroniska Srebrny Potok, proponuje odbyć wycieczkę na Łysocinę (1188m n.p.m.), przyjmując najbardziej dogodny wariant podejścia szlakiem żółtym, z jednoczesnym poznaniem mało znanych atrakcji znajdujących się w rejonie  Bielca (931m n.p.m.) i Białej Góry (927m n.p.m.).  

Biała Góra (927m n.p.m.)

Węzeł szlaków przy Schronisku Srebrny Potok.

Wapiennik wnętrze.

Wędrując od wapiennika położonego w dolinie Srebrnika, początkowo łagodnie skręcamy w prawo i oglądamy pierwsze znajdujące się w lesie bukowym skałki zlepieńcowe. Kolejno droga pnie się stromo do góry przez las, w pobliżu Małej Białej Góry (768m n.p.m.) do drogi bitej, która wyprowadza nas trawersem Bielca, w rejon odkrytego wiatrołomu na Białych Skałach, będącego obecnie jednym z najbardziej wybitnych punktów widokowych Lasockiego Grzbietu.

 Widok z Białych Skał na Rychory.

Grupa skalna Białe Skały znajduje się na stokach Białej Góry (927m n.p.m.) i rozciąga się na długości około 0,5km. Podziwiamy stąd panoramy Rudaw Janowickich i Wzgórz Bramy Lubawskiej, Gór Wałbrzyskich, Kamiennych, Sowich, widać stąd również Lasocki Grzbiet, Rychory, Bramę Lubawską, Góry Krucze i Jastrzębie.  

Białe Skały.

Białe Skały, zbudowane są ze skał przeobrażonych tj.: zieleńców, gnejsów i amfibolitów, mimo małych rozmiarów zasługują na poznanie, mawia się, że są "dowodem" dryfu płyt kontynentalnych, które niegdyś uległy kolizji zderzając i nasuwając się na siebie (nasunięcia jednostki Leszczyńca oraz jednostki wschodnich i południowych Karkonoszy).

Białe Skały.

Rozdroże pod Łysociną.

Od Białych Skał żółtym szlakiem, podążamy w kierunku Rozdroża pod Łysociną, gdzie znajduje się wiata turystyczna; odchodzą stąd szlaki m.in. na Przełęcz Okraj, my natomiast, mimo niepoprawnego oznakowania szlaku żółtego, na ostatnim odcinku dochodzimy do granicy z Czechami i następnie wchodzimy na wypłaszczenie Łysociny (1188m n.p.m.). - Istnieje oczywiście kilka wariantów wejścia na ten szczyt: dojście z Przełęczy Okraj, z Rozdroża pod Sulicą, kolejno od schroniska Srebrny Potok w Jarkowicach i z czeskich Hornich Alberzic.

Łysocina pas graniczny.

Geologicznie Łysocina zbudowana jest z łupków łyszczykowych, z wkładkami amfibolitów i wapieni krystalicznych.

 Widok na Śnieżkę z Łysociny.

Szczyt Łysociny (1188m n.p.m.) od wielu lat cieszy się rosnącym zainteresowaniem, gdyż rozpościera się stąd widok na dość znaczny obszar Sudetów. Oglądamy stąd Karkonosze ze Śnieżką (1603m n.p.m.) i Czarną Górą (1299m n.p.m.), a po przeciwległej stronie rozległe partie Sudetów Środkowych i Wschodnich. 

Widok z Łysociny w kierunku Gór Wałbrzyskich.

W czasie dobrej przejrzystości możemy ujrzeć stąd Góry Wałbrzyskie, Góry Kamienne, Góry Sowie, Góry Stołowe, Góry Orlickie, Masyw Śnieżnika, Masyw Ślęży, a nawet Wysoki Jesionik z najwyższym szczytem Pradziad (1491 m n.p.m.).

Widok z Łysociny w kierunku Gór Wałbrzyskich.

Prawdziwi koneserzy walorów tej góry pojawiają się tutaj jednak tuż przed wschodem słońca, aby ująć piękno gry światła przedzierającego się pomiędzy licznymi Wzgórzami Bramy Lubawskiej położonymi na obszarze Niecki sródsudeckiej.  

 Skała zlepieńcowa na stokach Doliny Białej Wody.

 Potok Biała Woda.

W orientacji powrotnej z Łysociny udajemy się szlakiem żółtym do Rozdroża pod Łysociną, skąd szlakiem niebieskim, bardzo stromo w dół mijając szczyt Średniak (843m n.p.m.), do Doliny Białego Potoku, gdzie w dolnej partii tejże doliny (po prawej stronie), oglądamy skałkę zlepieńcową w kształcie turniczki, kolejno wzdłuż biegu cieków wodnych Białego Potoku i Srebrnika docieramy do schroniska Srebrny Potok.

/Jan Wieczorek/

Foto: Jan Wieczorek oraz Przemysław Kalbrun

W ramach działalności Dzikich Sudetów proponujemy Państwu uczestnictwo w szeregu atrakcyjnych eksploracjach i wyprawach turystycznych prowadzonych przez kulturoznawcę i eksploratora sudeckiego Jana Wieczorka, który pokaże Państwu miejsca ze wszech miar interesujące, jak i też dzikie i tajemnicze, a bywa, że całkiem świeżo odkryte... 

DZIKIE SUDETY

e-mail: d.sudety@gmail.com