Koziniec i Jelenia Skała

 Jeleniec - Jelenia Skała.

    Koziniec - Molkenberg (462m n.p.m.) i Jeleniec - Habenberg (420m n.p.m.) są zbudowanymi z granitu porfirowatego wzgórzami znajdującymi się w obrębie Kotliny Jeleniogórskiej. Tak naprawdę jest to jeden szczyt o dwóch wierzchołkach (pd. Koziniec i pn. Jeleniec) zaliczany niekiedy do Wzgórz Dziwiszowskich. Mimo tego, że przez Koziniec prowadzi zielony szlak turystyczny z Jeleniej Góry do Wojanowa, teren ten jest raczej rzadko odwiedzany przez turystów, chociaż przy pewnych zabiegach obie kulminacje mogłyby stać się tak samo popularne jak w okresie niemieckim, kiedy, to na Koziniec poprowadzona była trasa wiodąca z Wojanowa, przez Dąbrowicę ku wieży widokowej i do skałek, obok których znajdują się ruiny dawnego zamku. 

 Punkt widokowy na Jeleńcu.

Dziś Koziniec stracił na znaczeniu, jednakże na przylegającym doń od północy Jeleńcu, znajduje się granitowe urwisko skalne, będące dobrym punktem widokowym na Kotlinę Jeleniogórską, Góry Kaczawskie i Karkonosze.

 Jelenia Skała i Piotr Lucjan Galla.

Jelenia Skała – Rabenstein, tworzy okazałą grzędę skalną, zbudowana z młodopaleozoicznych granitów porfirowatych. Jakościowo granit Jeleniej Skały przybliżony jest do granitu drobnoziarnistego, a więc jest skałą miłą w dotyku i umożliwiającą komfortową wspinaczkę, czego niestety nie można powiedzieć o bardzo ostrym i kruchym granicie gruboziarnistym. Ciekawą cechą granitu na Jeleniej Skale jest także jego czerwonawy kolor, co z pewnością było doceniane przy pozyskiwaniu tej skały w położonych poniżej szczytu Jeleńca dawnych niemieckich kamieniołomach.  

Jelenia Skała, wspina się Robert Markowski.

  

 Jelenia Góra - Grabarów  i węzeł grabarowski.

Geograficznie Jelenia Skała i Koziniec znajdują się około 5 km od centrum Jeleniej Góry, dotrzeć na oba wzgórza najlepiej jest z Dąbrowicy lub z Grabarowa (dzielnica Jeleniej Góry), przez który wiedzie ruchliwa droga z Jeleniej Góry do Bolkowa (kierunek Wrocław). Droga krajowa nr 3, to główny ciąg komunikacyjny, którym przemieszczają się podczas weekendów i w okresie urlopowym, mieszkańcy dużych miast np. Wrocławia, udający się dalej w Karkonosze tj. do Karpacza i Szklarskiej Poręby. 

 Jelenia Skała ubezpieczony sektor wspinaczkowy.

 Zachód słońca z Jeleńca.

Niestety obecnie zwykły turysta, nie ma możliwości odbycia atrakcyjnego spaceru na szczyt Jeleńca i Kozińca, co więcej zielony szlak turystyczny omija Jeleniec z Jelenią Skałą i jako taki stanowi relikt dawnej epoki, w której, to często kilometrami wyznaczano turystyczne szlaki ruchliwymi drogami i ulicami miast, zmuszając tym samym ludzi, aby wędrowali asfaltem przez obskurne ulice i niebezpieczne drogi, chyba po to, żeby mieli pamięć  naładowaną do oporu obrazami, które raczej odstręczały, niż zachęcały do aktywnego wypoczynku.

 Nocny widok z Jeleńca na węzeł  w Grabarowie.

W przypadku Kozińca i Jeleniej Skały, zielony szlak turystyczny można nazwać reliktem, dawnej epoki, ponieważ, nie bierze pod uwagę, iż przez wiele dekad zmieniły się przecież preferencje odwiedzających. Paradoksem jest także to, że najciekawsza w masywie Kozińca Jelenia Skała jest od wielu lat miejscem odciętym od możliwości zwiedzania. 

Grabarów dawna restauracja "Przystanek", na drugim planie Jeleniec i Jelenia Skała.

Niestety Jeleniec, tak dobrze widoczny z Grabarowa, jest klasycznym przykładem tego, jak można nie wykorzystać walorów danego terenu, choć te niewątpliwie zasługują na uwagę i aż proszą się o udostępnienie.

Ustalmy fakty: po pierwsze zielony szlak turystyczny omija wzgórze Jeleniec. Drugim minusem jest, brak jakiejkolwiek informacji znajdującej się przy przestanku MZK w Grabarowie (linia nr2), że mamy tu do czynienia ze szlakiem turystycznym i atrakcjami. Kolejno dla turystów zmotoryzowanych, w Grabarowie przy węźle drogowym nie ma żadnych informacji oraz parkingu, dlatego, że teren ten nadal od zakończenia II Wojny Światowej dla mieszkańców, urzędników i włodarzy Jeleniej Góry w znacznej mierze stanowi przestrzeń nierozpoznaną! 

 Jelenia Góra Grabary, zielony szlak turystyczny wiodący obok  byłego PGR na Koziniec.

W naszym kraju bardzo często sytuacja polega na tym, że gospodarze terenu nie zdają sobie sprawy z tego, co się na owym terenie znajduje, ta wiedza nie idzie w parze z tym, że osoby te piastują ważne kierownicze i dyrektorskie stanowiska. Osoby tak - nad wyraz kompetentne, w wielu specyfikacjach terenowych charakteryzują się pewnego rodzaju zaszufladkowaniem, polegającym, na określaniu np. strategii turystycznej dla miasta Jeleniej Góry, tylko i wyłącznie na już istniejącym stanie „inwentarza”. Urzędnicy odpowiedzialni za turystyczną dziedzinę miasta bazują najczęściej na już istniejących przewodnikach turystycznych (a te często są także "kopiowane" mimo tego, że zmienia się autor po autorze), w ten sposób multikopiuje się bazę danych bez fachowej inwentaryzacji terenowej, potrzebnej dla określenia strategi rozwoju turystycznego dla danego terenu na całe lata w przód.

 Węzeł  w Grabarowie.

Efekt jest taki, iż dziesiątki tysięcy turystów przejeżdżających przez dzielnice Jeleniej Góry (Maciejowa i Grabary), przemieszcza się obok dawnych wulkanów, punktów widokowych i miejsca gdzie mogłaby się znajdować na rzece Bóbr np. przystań kajakowa lub pontonowa (w mniejszych miejscowościach, a nawet wsiach takie przystanie na tej samej rzece przecież zostały powołane do życia). 

 Jeleniec Jelenia Skała dojście odcięte i ogrodzone pastwiskami.

Czynniki naturalne w postaci atrakcji geomorfologicznych (wulkany, skały granitowe, koryto rzeki Bóbr), nie są przecież fikcją. Nie chcę być złośliwy w ocenie, ale faktem jest, że Jelenia Skała, z której obecnie ze szczytu można podziwiać widoki Kotliny Jeleniogórskiej – Jeleniej Góry i pasm górskich ją okalających, jest omijana przez biegnący w pobliżu szlak turystyczny i dodatkowo odcięta zadrutowanym terenem pastwisk po byłym gospodarstwie PGR. 

 Jelenia Skała lata 80/90 wspina się Jan Wieczorek.

Tak więc na szczyt Jeleńca od wielu dekad docierają jedynie osoby przypadkowe oraz wspinacze, którzy już w latach 70 uznali, że jest to wspaniałe miejsce, położone bardzo blisko miasta, gdzie można dobrze spędzić czas odpoczywając aktywnie na łonie przyrody, nawet po wykonaniu codziennych obowiązków związanych z nauką czy pracą. 

„Eksploracja wspinaczkowa dochodzącej do 15 m wysokości Jeleniej Skały sięga końca lat 70-tych, wówczas celem wspinaczek były rysy przecinające skałę. Największe (jak dotychczas) ”oblężenie” Jeleniej Skały przypada na przełom lat 80/90-tych, wtedy, to powstała liczna siatka (bardziej lub mniej sensownych) linii z górną asekuracją, stanowiących dla wpinaczy przydomowy poligon pomiędzy wypadami w popularne Góry Sokole.” 

 Ubezpieczone obecnie drogi na Jeleniej Skale na zdjęciach  Dariusz Łygas i Robert Markowski.

Wspinacze skalni w ostatnim czasie ponownie zajęli się nadaniem znaczenia Jeleniej Skale, osadzając bezpieczne stałe punkty asekuracyjne. – „Obecnie na skale biegnie 6 dróg wyposażonych w komplet ringów oraz dwie tradowe rysy. Wszystkie drogi posiadają możliwość zjazdu z zainstalowanych stanowisk. Trudności dróg oscylują w przedziale od III do VI.1+/2.” Także każdy może się tu powspinać. Prace ekiperskie wykonali Maciej Pętlicki i Konrad Burzawa. Ringi i stanowiska zjazdowe pochodziły ze środków własnych oraz funduszu PZA.

 Topo - Jelenia Skała.

 Wykaz dróg Jelenia Skała, Grabarów:

1.  Rufio  III  TRAD (Stz*)

2.  KS  V+  (4R+Stz*)

3.  Mordownia Wieczora  VI+ (5R+Stz)

4.  La Gillette  VI.1+/2 (6R+Stz)

5.  Hirschberg  VI.1+ (6R+Stz)

6.  Ząb Sztajfoli  V  TRAD (Stz)

7.  Blue Ostrieg  VI.1 (5R+Stz)

8.  O.K. VI+ (4R+Stz)

9.  Projekt  (Stz)

 Skały na Jeleńcu - Jelenia Skała kolejne partie.

W porozumieniu z Nadleśnictwem Śnieżka wspomniani wyżej ekiperzy i wspinacze, w świetle prawa ustalili, że część wzgórza Jeleniec – głównie terenu przy Jeleniej Skale, zostanie odsłonięta, dla uzyskania walorów pod wspinaczkę i pod turystykę. Wycinka mniej znaczącego drzewostanu odbyła się w 2013r. W ten sposób leśnicy wraz ze wspinaczami powołali do użytku nie tylko sektor wspinaczkowy, ale i znakomity punkt widokowy, będący podstawą do wytyczenia na szczyt Jeleńca szlaku turystycznego lub ścieżki dydaktycznej np. - „Pętli dookoła Maciejowej”, gdzie atrakcjami byłyby: Jelenia Skała, Koziniec, park rodziny Beckerów z zabytkową wieżą widokową i mauzoleum, oraz stawy przy Rybieniu i dawne wulkany w pobliżu Maciejowej.

 Koziniec koło Jeleniej Góry - Grabarowa.

Na dzień dzisiejszy bezpiecznie i bez przeszkód można jedynie wybrać się na wycieczkę z Grabarowa na Koziniec, aby zobaczyć na szczycie, skałki i ruiny średniowiecznego zamku obronnego, tzw. "Zamku Bolka”. – Dzieje zamku Bolkenschloss – Bolekenhaus są krótkie. Zamek został udokumentowany  w XIVw (miał powstać rzekomo na miejscu pogańskiego miejsca kultowego), a już w 1429r. został zniszczony przez Husytów, prowadzących działania odwetowe na terenach Śląska, odpowiedź na katolickie krucjaty. Klimat tego miejsca dziś oddają legendy: "O rycerzu Arno i Beatrycze" i "O rycerzu Juriju".

 Widok z Kozińca  na Góry Kaczawskie.

Na niegdyś popularnym Kozińcu panorama ze skałek szczytowych jest już mocno zredukowana, przez bukowe drzewa, których wycięcie raczej nie wchodzi w grę, ale i też wydaje się nie ma sensu, ponieważ bardziej atrakcyjny punkt widokowy znajduje się przecież na Jeleńcu – Jeleniej Skale obiekcie o współrzędnych geograficznych N50°54'20.43",  E15°48'8.00".

 Śnieżka zbliżenie od strony Jeleniej Skały

Orientacja dojścia na Jelenią Skałę jest następująca. - „Wzgórze leży przy drodze krajowej nr3 (Jelenia Góra-Bolków) w pobliżu węzła Grabarów, stanowiącego początek nowopowstałej, południowej obwodnicy miasta (kierunek Karpacz). Dla mieszkańców Jeleniej Góry łatwo dostępna i dobrze skomunikowana (autobus miejski nr2, ścieżka rekreacyjna od strony osiedla Zabobrze. Wybierając się samochodem (bez względu na kierunek, z którego zmierzamy) należy wjechać do Grabarowa w ulicę Batalionów Chłopskich (pomiędzy nowym mostem na rzece Bóbr i nowym wiaduktem węzła Grabarów) i zatrzymać się z lewej strony przy potoku Radomierka." 

Zjawiskowy zachód słońca  z Jeleńca - Jeleniej Skały.

 Zachód słońca  z Jeleńca - Jeleniej Skały.

Dalej zielonym szlakiem turystycznym pieszo mijamy gospodarstwo rolne (dawny PGR), które obchodzimy schodząc już ze szlaku lewym skrajem łąki docierając do polnej drogi prowadzącej w stronę widocznego wzgórza Jeleniec. "Kontynuujemy spacer lewym (zachodnim) skrajem wzgórza. Po ok.50m, skręcamy w prawo i kierujemy się w stronę widocznego muru skalnego i ewidentnego sektora wspinaczkowego.” Na, tą krótką wycieczkę powinniśmy wziąć ze sobą mapę, chociaż szczyt Jeleńca, jest bardzo dobrze widoczny. Należy się też przygotować, na to, że niekiedy trzeba będzie lawirować pomiędzy ogrodzeniami, a już podczas podejścia na punkt widokowy lub pod skałę będziemy musieli przedzierać się przez brzeziny.

Jelenia Skała i R. Markowski.

Punkt widokowy na Jeleniej Skale charakteryzuje się głównie ekspozycją w stronę zachodnią, co daje możliwości podziwiania stąd pięknych zachodów słońca z widokiem na znaczny obszar Sudetów Zachodnich. Z Jeleniej Skały dostrzeżemy oczywiście Śnieżkę, Śnieżne Kotły i Szrenicę w Karkonoszach.  Prosimy o zachowanie czystości podczas wycieczek i wspinania.

/Jan Wieczorek/

Foto: Jan Wieczorek, Przemysław Kalbrun i archiwalne.

Bibliografia: Marek Staffa - "Słownik Geografii turystycznej Sudetów (T.4), Bohdan W.Szarek - "Kotlina Jeleniogórska", - Robert Markowski - "Jelenia Skała w nowej odsłonie". 

W ramach działalności Dzikich Sudetów proponujemy Państwu uczestnictwo w szeregu atrakcyjnych eksploracjach i wyprawach turystycznych prowadzonych przez kulturoznawcę i eksploratora sudeckiego Jana Wieczorka, który pokaże Państwu miejsca ze wszech miar interesujące, jak i też dzikie i tajemnicze, a bywa, że całkiem świeżo odkryte... 

DZIKIE SUDETY

e-mail: d.sudety@gmail.com

 

   

Jaskinia Na Pomezi

 Jaskinia Na Pomezi.

         
    Przyrodniczymi perełkami czeskich Gór Złotych (Rychlebské hory), są znajdujące się w pobliżu miasta Jesenik jaskinie położone w dwóch rejonach: Oblast sedla na Pomezi i Oblast Vápenné. Większość obiektów znajdująca się na tym obszarze nie jest dostępna dla turystów: Jeskyně za hájovnou, Roušarova jeskyně, Velký dóm, Jeskyně s excentriky, Jeskyně Rasovna, Liščí díra, Nová jeskyně i mniejsze obiekty. 

Najważniejszy obiekt Jaskinia Na Pomezi (na Pograniczu) położony ok. 2km. na północ od uzdrowiska Lipová Lázně jest włączony w sieć dostępnych do zwiedzania jaskiń Czeskiej Republiki i można go zwiedzać bez rezerwacji, wędrując z przewodnikiem po podziemnej trasie liczącej 530m, przez około 40 minut.

Jesenik centrum.

Do jaskini, znajdującej się przy szosie z Lipová Lázně do Wapiennej, na stoku Smrecnika (799 m n.p.m.), turyści najczęściej docierają po zwiedzaniu Jesennika, który położony jest pomiędzy Wysokim Jesionikiem, Górami Złotymi, a Zlatohorską Vrchowiną i przez to, stanowi ważny punkt wypadowy w czeskie Sudety Wschodnie.

 Jaskinie w Górach Rychlebskich.

"Młot na Czarownice" strona tytułowa.

Początki Jesenika sięgają XIIIw, wówczas kiedy rozwijało się górnictwo złota i rud żelaza, a po wyczerpaniu tych złóż tkactwo. Jesenik zapisał także niechlubne karty w swojej historii, tj.: okresy, kiedy kościół katolicki, urzędnicy miejscy i fanatyczna zindoktrynowana ludność zmagała się tu z ”diabłem” skazując, torturując i paląc na stosach mężczyzn lecz głównie kobiety. Szatana w samym Jeseniku i Ziemi Nyskiej, wyganiano wedle wykładni katowskiego podręcznika „Malleus maleficarum”, napisanego w średniowieczu przez dominikańskich inkwizytorów Jakuba Sprengera i Henryka Kramera.

 Palenie czarownic wedle doktryny ustalonej przez kościół.

„Młot na Czarownice” podobnie jak „Mein Kampf” Adolfa Hitlera należy do tych książek, które pociągnęły za sobą ogromną falę dyktowanych chorą ideologią zbrodni, co więcej zbrodni popieranych przez papiestwo (bulla Innocentego VIII).

Jesenik.

Z zabytków w Jeseniku zwiedzamy: kościół z roku 1418, ratusz i klasycystyczne kamienice oraz dawny gród wodny z XIIIw., przebudowany na zamek renesansowy, w którym obecnie znajduje się muzeum krajoznawcze.

 Jaskinia Na Pomezi.

   

 Jaskinia Na Pomezi.

Jaskinia Na Pomezi, położona na wysokości (575m.n.p.m.) została odkryta, w wyniku prac w kamieniołomie marmuru w 1949r., choć niektóre jej partie znane były już w 1936r. W odróżnieniu od innych jaskiń "Jesenickiego Krasu", zdecydowano, że będzie ona udostępniona dla ruchu turystycznego. Wpłynęły na to cechy fizyczne jaskini, jej układ poziomy i łatwo dostępne korytarze. 

Dziś jaskinia po pracach usprawniających jej dostępność przeprowadzonych w latach 2004-2005, jest obiektem, w którym ze światem podziemnym może się bezproblemowo zapoznać każdy, nawet małe dziecko, jak też osoby w podeszłym wieku. Co ważne mimo popularności nie czuje się tutaj takiego oblężenia jak w znajdującej się kilkadziesiąt kilometrów stąd Jaskini Niedźwiedziej, która wedle ogólnej oceny przebija Jaskinie na Pomezi pod względem metrażu, czy też szaty naciekowej.

Dojazd z Polski do Jaskini Na Pomezi.

Jednakże, to, co mogą zobaczyć turyści w dostępnych partiach Jaskini Niedźwiedziej, wydaje się być mniej atrakcyjne niż, to, co można ujrzeć w liczącej 1,7 km Jaskini Na Pomezi. Dodatkowym atutem dla zwiedzających, jest fakt, iż w Czechach, jest zawsze szczodrze limitowany czas na zrobienie zdjęć podczas wizyty w jaskini jak i też sposobność na zadawanie wielu pytań.

 Pawilon - Jaskinia Na Pomezi.

Znamienne, że przewodnicy wręcz zachęcają, aby ludzie bardziej zadumali się nad przyrodą jaskini, a nie zostali przezeń przegonieni, czy też jak najszybciej z niej wyszli, bo w kolejce czekają już następni płatnicy.

 Jaskinia Na Pomezi.

Wejście do jaskini znajduje się w pobliżu kasy biletowej i bezpłatnego parkingu. Zanim wejdziemy do środka obiektu powinniśmy uwzględnić, że panuje tam stała temperatura 7,7°C. 

 Jaskinia Na Pomezi.

Jaskinia Na Pomezi, należy do jaskiń żywych, a więc nadal odbywają się w niej procesy rozpuszczania marmuru i narastania szaty naciekowej.

W Jaskini Na Pomezi tak jak i w Jaskini Na Špičáku, miały miejsce interesujące procesy erozyjne, w tym wypadku głównie erozja mrozowa. 

Na kształtowanie się jaskini, jej podziemnych sal i korytarzy miała i ma też wpływ woda powierzchniowa z rzeczki Vidnávka.

 Jaskinia Na Pomezi.

Jaskinia Na Pomezi, zachwyca szatą naciekową: przeświecającymi draperiami, kaskadami, rozczłonkowanymi stalagmitami i dużymi stalaktytami, z całą pewnością jest to miejsce, które trzeba koniecznie odwiedzić z rodziną.

Stalagmitowe serce w Jaskini Na Pomezi.

Jak wiemy odwiedzający jaskinie dzielą się na tych, którzy traktują je często jak przedmioty w sposób ścisle sportowy (grotołazi) lub też w sposób masowo-turystyczny, gdzie równie dobrze można odbyć wizytę do groty solnej, niemającej nic wspólnego z prawdziwą jaskinią. Tym, co dystansuje oba podejścia, jest wątek edukacyjny, związany z czystą chęcią poznania przyrody i geomorfologii danego obiektu, który może być obiektem dzikim, ale i też dla odmiany dostępnym nawet dla małych dzieci. - Walory estetyczne przy zwiedzaniu takich miejsc dla większości ludzi, wydają się chyba najważniejsze.

Jaskinia Na Pomezi.

Po wejściu do Jaskini Na Pomezi, znajdujemy się w Lodowej Sali, następnie jest Sala ze Smutną Wierzbą (nazwy często wiążą się z wyglądem nacieków), dalej wędrujemy przez Rzymskie Łaźnie i słuchamy w między czasie historii jak pionierzy odkrywali Jaskinię Na Pomezi.

 Jaskinia Na Pomezi.

Charakterystyczne dla obiektu są piękne nacieki występujące w Białej Sali (formy przypominające kalafiory). Przewodnik opowiada również o bytujących w jaskini nietoperzach, reprezentantach 11 gatunków, niekiedy na dowód tego zdarzyć się może, że nad głowami przeleci nam ten latający i bardzo pożyteczny ssak, jak pamiętamy w wiekach ciemnych uważany za symbol złych mocy i szatana.

Wąż w Jaskini Na Pomezi.

Najwyższą w jaskini jest Sala Królewska, w niej dowiadujemy się w jaki sposób grotołazi docierali do sal, w których się znajdujemy. Kolejno idziemy do miejsca, w którym znajduje się symbol Jaskini Na Pomezi, czyli Kanałowym Chodnikiem podążamy tuż do stalaktytu w kształcie ogromnego serca.

Przewodnik oznajmia nam, że jest, to jedyny stalaktyt, który w jaskini  możemy dotknąć bezkarnie, przy czym powinniśmy sobie przy tej czynności o czymś pomarzyć, aby w przyszłości mieć być może większą satysfakcję z pobytu w jaskini. Od tego miejsca przechodzimy przez Salę z Amboną do Błotnistej Sali, gdzie kończymy już zwiedzanie podziemnego świata i wychodzimy na światło dzienne.

 Jaskinia Na Pomezi.

Przed jaskinią tuż obok tablic informacyjnych znajduje się zaaranżowany ogródek składający się z bloków skalnych, ukazujący zróżnicowanie geologiczne Rychlebskich hor. Natomiast pod dachem w pawilonie znajduje się ekspozycja minerałów i nacieków jaskiniowych (mini muzeum); oczywiście jest też bufet i sklepik gdzie można nabyć pamiątki i materiały informacyjno-turystyczne.

 Ucho Słonia w Jaskini Na Pomezi.

Jaskinia Na Pomezi, jest największym obiektem w Czechach powstałym w wyniku rozpuszczania krystalicznego marmuru. Ściany mają tu rozmaite kolory (lśniąco białe, żółte, pomarańczowe, brązowe, bywa, że i niebieskie). Ozdobą jaskini są: stalaktyty, stalagmity, kaskady, małe młaki i jeziorka z misami, bardzo oryginalnym elementem jest prześwitująca draperia w kształcie ucha słonia. Jaskinia Na Pomezi znajduje się blisko Polski, warto tutaj przyjechać, nawet z tego powodu, że ma dłuższą trasę zwiedzania niż Jaskinia Niedźwiedzia w Masywie Śnieżnika.

/Jan Wieczorek/

Foto: Jan Wieczorek i zdjęcia z Internetu. 

W ramach działalności Dzikich Sudetów proponujemy Państwu uczestnictwo w szeregu atrakcyjnych eksploracjach i wyprawach turystycznych prowadzonych przez kulturoznawcę i eksploratora sudeckiego Jana Wieczorka, który pokaże Państwu miejsca ze wszech miar interesujące, jak i też dzikie i tajemnicze, a bywa, że całkiem świeżo odkryte... 

DZIKIE SUDETY

e-mail: d.sudety@gmail.com