Zamek Nowy Dwór i Borowa

 Ruiny zamku Nowy Dwór.

       Pozostający dziś w zupełnej runie zamek Nowy Dwór należy do zabytków, które są często odwiedzane przez mieszkańców Wałbrzycha i zagorzałych miłośników wędrówek po Sudetach oraz pasjonatów dawnych średniowiecznych warowni, z którymi wiążą się ciekawe historie dotyczące początków naszego państwa i gór leżących w granicach Śląska i Czech. - Dodatkowo ważnym powodem składającym się na odbycie wycieczki na Zamkową Górę, jest piękny widok rozpościerający się z murów tego dawnego zamku na najwyższy szczyt Gór Wałbrzyskich - Borową (853 m n.p.m.) i znajdująca się poniżej tej góry, mocno wciętą Przełęcz Kozią (653 m n.p.m.).

 Stacja PKP Wałbrzych Główny.

Zamkowa Góra (618 m n.p.m.), na której znajdują się ruiny zamku Nowy Dwór, jest położona bardzo blisko od Dworca PKP Wałbrzych Główny. Jednakże nie powinniśmy dać się omamić odległością zarówno zamku jak i bliskością Borowej, bo dystans może i jest tu spacerowy, ale jednak podejście już bardzo strome i wymagające.

 Góry Wałbrzyskie widok z żółtego szlaku.

Duże różnice wysokości względnej są charakterystyczne dla Gór Wałbrzyskich, ponieważ w niecce śródsudeckiej, mamy do czynienia zarówno ze skałami osadowymi jak i ze skałami pochodzenia wulkanicznego, z których to właśnie zbudowane są kopuły najwyższych szczytów Gór Wałbrzyskich. Mniej odporne (osadowe) rodzaje skał, zostały w wyniku procesów erozyjnych bardziej zerodowane i dlatego dziś oglądamy m.in w okolicy Wałbrzycha,  bardzo strome i kopulaste góry oraz znajdujące się pod nimi obniżenia tj.: wyżyny i kotliny. 

 Wałbrzych wiadukt kolejowy nad ul. Niepodległości.

 Z Dworca PKP Wałbrzych Główny wyruszamy szlakiem żółtym prowadzącym do Jedliny Zdrój. Pierwszą atrakcją, jaką zobaczymy podczas tej wycieczki będzie przejście pod wysokim na około 20 metrów wiaduktem kolejowym wzniesionym na trasie Wałbrzych - Kłodzko nad ulicą Niepodległości. 

 Widok z pod Chełmca na Borową w Górach Wałbrzyskich.

Musimy wiedzieć, że nasza wycieczka niemal w każdym aspekcie będzie wiązała się z miastem Wałbrzych. Zamkowa Góra i Borowa leżą w granicach administracyjnych Wałbrzycha, a epizod z zamkiem Nowy Dwór, uważany jest za jeden z ważnych elementów całościowej historii tego miasta, dodatkowo obszar ochrony krajobrazowej – „Park Krajobrazowy Sudetów Wałbrzyskich” jak i  nazwa gór nawiązują do Wałbrzycha, który wciąż stanowi jeden z głównych punktów wypadowych zarówno w Góry Wałbrzyskie jak i Góry Kamienne.    

Wałbrzych.

W orientacji dalszej gdy już przejdziemy pod wiaduktem i skręcimy w lewo, zauważymy, że w miejsce dawnych robotniczych kamienic, pojawi się nam  obszar wolno stających zabudowań peryferyjnych. Do Koziej Przełęczy oczywiście moglibyśmy pójść z pominięciem ruin zamku Nowy Dwór, jednakże opcja ta lepiej nadaje się na drogę powrotną. 

Podążamy więc dalej szlakiem żółtym w kierunku Zamkowej Góry, której szczyt osiągamy po 35 minutach marszu od Dworca PKP Wałbrzych Główny. 

 Zamkowa Góra (618 m n.p.m.).

Pod względem geologicznym Zamkowa Góra ujawnia ciekawą historię, budują ją skały ryolitowe, które przebiły piaskowce i zlepieńce (skały osadowe). Na wierzchołku oglądamy także skałki, w formach kulistych głazów, które są podstawa do wydzielenia tu w przyszłości rezerwatu przyrody, gdyż utwory te: „stanowią niemagmową brekcję autoklastyczną występującą w obrębie komina wulkanicznego”. 

 Ruiny Zamku Nowy Dwór.

Ruiny Zamku Nowy Dwór, analogicznie jak i inne sąsiednie zamki: Rogowiec i Radosno, wzniesiono za panowania Piastów świdnicko jaworskich. - Zanim powstał  jednak zamek, najprawdopodobniej był na Zamkowej Górze gród obronny, uważany za kolejny element (po osadzie i grodzie, który miał istnieć w rejonie dzisiejszego wałbrzyskiego rynku) historycznej układanki w dziejach powstania miasta Wałbrzych.

 Bolko II.

Data 1364 (pierwsza wzmianka o zamku) wiąże się z postacią Bolka II księcia świdnicko – jaworskiego, który w tym czasie sprawował jurysdykcję nad tym ternem. Funkcja zamku miała z pewnością uwarunkowania obronno-polityczne. Zamek wchodził w skład większego założenia tj.: stworzenia w pobliżu linii limesu, na pograniczu ziem należących do Śląska i Czech, pierścienia warowni, dającego względny spokój i możliwość obrony południowej granicy księstwa przed Czechami.   

Funkcje obronne i wzrost bezpieczeństwa implikował dalszy rozwój osadnictwa, gdyż jak wiemy przy zamkach mających najpierw genezę obronną powstawały osady, które z czasem w różnych miejscach w Europie stawały się ośrodkami handlowymi - zaczątkami miast. Nowy Dwór dał więc impuls dla rozwoju osady Podgórze.

 Ruiny zamku Nowy Dwór.

Gdy dziś podczas turystycznych spacerów przyglądamy się temu miejscu, trudno określić na ile ważnym elementem był zamek Nowy Dwór. Z racji tego, że ruiny zachowały się tylko fragmentarycznie; mury obronne, brama z dwoma bastejami, resztki pozostałości po wieży, fundamenty budynków mieszkalnych, ślady dawnych zbiorników na wodę i widoczny podział na średniowieczny zamek górny i renesansowy dolny; wielu turystów podtrzymuje, iż Nowy Dwór był takim samym zamkiem jak każdy inny.  

Ilustracja A.L.Włoszczyński.

Jednak z racji bliskiego położenia granicznego Nowy Dwór miał spore znaczenie, zarówno dla jego właścicieli, jak i oczywiście wrogów, którzy dobrze rozumieli, że droga do objęcia w jurysdykcje nowych terytoriów prowadzi przez niszczenie przyczółków obronnych przeciwnika, a takimi przecież były zamki w Sudetach. Niewątpliwie średniowieczne zamki nie były jednak tylko budowlami obronnymi, łączyły one bowiem w sobie kilka funkcji, w tym niekiedy bardzo prestiżową funkcję zamków rezydencjalnych (książęcych), w których rezydowali władcy danego terenu, uważając tym samym takowe budowle za swoje „warowne domy”. 

Nowy Dwór rzut:1/ Dziedziniec zamku górnego,2/ Dziedziniec zamku dolnego,3/Budynek mieszkalny,4/ Pozostałości wieży, 5/Basteje, 6/ Cysterna na wodę, 7/ Bastiony ,8/ Brama.

Gdy 28 lipca 1368r. zmarł Bolko II, nad zamkiem Nowy Dwór objęła władanie owdowiała po nim księżna Agnieszka Habsburżanka (ur.1315/1321-1323,zm.02.02.1392). Kolejno dane wskazują dwutorowo, że Nowy Dwór w roku 1392r, został przekazany w ręce prywatne lub też został zniszczony przez oddziały mieszczan z miasta Görlitz. W dalszym czasie zamek wciąż zmieniał mocodawców, najdłużej  jednak przybywał w władaniu rodu Czettritzów, którzy go odbudowali, rozbudowali i ufortyfikowali.

Ilustracja A.L.Włoszczyński.

Po raz drugi Nowy Dwór został zniszczony przez Husytów ok. 1428r. Husyci jednak nie zdobyli zamku, pomogło w tym z pewnością ukształtowanie terenu, na którym zamek się znajdował. Nowy Dwór zresztą był niezdobyty także w czasie walk Władysława Jagielończyka z królem węgierskim Maciejem Korwinem. 

Stylowo Nowy Dwór odmienił swój wygląd w końcu XVIw., wówczas nadano mu sporo elementów renesansowych. Jednak po uderzeniu pioruna i pożarze w 1581r., zamek został opuszczony i z wolna zaczął stawać się ruiną, która jednak wciąż miała pewne znaczenie militarne, co starano się np. wykorzystać  podczas Wojny 30-letniej. 

 Ruiny zamku Nowy Dwór.

W tym okresie ponownie fortyfikowano Nowy Dwór, budując na obu jego końcach dwie flankujące basteje. Nie odmieniło to postępującego regresu tejże warowni. Ogólnie rzecz biorąc wojna 30-letnia była ostatnim akordem, w którym to Nowy Dwór odgrywał  strategiczne znaczenie. Ostatecznie po tym okresie zamek został opuszczony i nikt już nie myślał, żeby go ponownie wykorzystać jako punkt obronny. 

 Nowy Dwór.

Na początku rozwoju turystyki ruiny zamku cieszyły się pewnym zainteresowaniem, jednak wraz z upływem lat stało się jasne, że Nowy Dwór, nie będzie tak popularny jak ruiny Zamku Cisy czy Starego Książa znajdujące się  również w pobliżu miasta Wałbrzych.

Trudno dziś jednoznacznie określić, dlaczego tak  właśnie się stało, gdyż teza o trudnym dostępie do zamku jest raczej naciągana, ponieważ w Sudetach istnieje wiele ruin zamków, położonych na stromych wzgórzach, gdzie jednak mimo wszystko ruch turystyczny dobrze się rozwinął.

Najbardziej zasadnym wytłumaczeniem wydaje się, że ruiny Zamku Nowy Dwór, nie znajdowały się w bezpośrednim pobliżu innych gorących atrakcji, co dla turystów ma jednak ewidentne znaczenie. 

W Górach Wałbrzyskich kije Nordic Walking jak najbardziej wskazane.

Góra Zamkowa i ruiny zamku Nowy Dwór, także i dziś pozostają raczej zapomniane, są jak gdyby na uboczu zainteresowań i to zarówno od strony gospodarzy tego terenu jak i turystów odwiedzających Sudety. Tendencja ta mogłaby się oczywiście zmienić, jednak tylko wówczas, kiedy przynajmniej w małej mierze jakiś podmiot zacząłby lansować Nowy Dwór jako ciekawy zabytek historyczny. Obecnie Zamkową Górę porasta piękny bukowy las. Ruiny zamku, są dość dobrze widoczne, obszarowo zajmują cały wierzchołek  i mają 150m długości przy szerokości do 15 m. Na Nowym Dworze wyodrębniamy: gotycki zamek górny z XIVw i przylegający doń renesansowy zamek dolny. Walorem tego miejsca jest również piękny widok na Borową i Przełęcz Kozią, który widoczny jest z terenu warowni.

 Borowa i Kozia Przełęcz.

Podążając dalej żółtym szlakiem, po atrakcjach natury historycznej, udajemy się przez Przełęcz Kozią na szczyt Borowej. Na Przełęczy Koziej (653 m n.p.m.), odchodzimy jednak od żółtego szlaku, który schodzi do Jedliny Zdrój i możemy wybrać kilka opcji wejścia na Borową (Schwartzenberg). Najlepiej będzie jednak pójść najpierw niebieskim szlakiem do Przełęczy pod Borową i następnie podejść od  tejże przełęczy szlakiem czerwonym  na najwyższy szczyt Gór Wałbrzyskich. 

 Borowa  najwyższy szczyt Gór Wałbrzyskich.

 Borowa punkt szczytowy.

Borowa (853m n.p.m.), zbudowana jest z porfirów, jednakże w dolnej części budują ją zlepieńce i piaskowce z pokładami węgla kamiennego. Niestety obecnie na wierzchołku Borowej, po ustawieniu metalowej wieży nastała era komercjalizacji tego miejsca

 Szczyt Borowej i prowizoryczna rosocha.

Trudno poważnie mówić o wyważonej turystyce, czy rozwoju kiedy dookoła nie zastosowano odpowiedniej polityki działania, tj, stanu by był możliwy widok z tej góry, przy jednoczesnym zachowaniu atmosfery i spokoju tego miejsca.  - W ostatnim czasie w erze masowej "turystyki" Borowa z miejsca zapomnianego, stała się jednym z Sudeckich Monciaków, miejscem o charakterze towaru tzw. gorącym punktem. Obecnie w czasie weekendów nawiedza ten szczyt niezliczony tłum ludzi, który nigdy w życiu nie pojawiliby się w tym miejscu gdyby nie upragniona wieża. Z tego względu w weekendy miejsce te należy pomijać jeśli pragnie się wypoczynku w  górskiej ciszy.
 

 Tekst i foto: Jan Wieczorek i zdjęcia z Internetu oraz dwie ilustracje A. L. Włoszczyńskiego.

Bibliografia: M.Staffa - Słownik geografii turystycznej Sudetów (T.10), W.Koszarski i B.Ranowicz - Sudety Środkowe.

W ramach działalności Dzikich Sudetów proponujemy Państwu uczestnictwo w szeregu atrakcyjnych eksploracjach i wyprawach turystycznych prowadzonych przez kulturoznawcę i eksploratora sudeckiego Jana Wieczorka, który pokaże Państwu miejsca ze wszech miar interesujące, jak i też dzikie i tajemnicze, a bywa, że całkiem świeżo odkryte... 

DZIKIE SUDETY

e-mail: d.sudety@gmail.com