Sudeckie zwierzęta - Zając szarak

 Zając szarak (Lepus europeaus).

        W Polsce występują dwa gatunki zajęcy – Zając szarak (Lepus europeaus) i Zając bielak (Lepus timidus), ten drugi występuje jednak w północno- wschodniej części Polski. Zająca szaraka kojarzymy niemal wszyscy, choć czasem podczas rozmaitych wycieczek niektórzy z nas mogą go pomylić z królikiem (Oryctolagus couniculus).

Jeszcze w latach 80 ubiegłego wieku Zając szarak był licznie występującym w środowisku zwierzęciem, spotykanym niemal podczas każdego spaceru przykładowo w Górach Kaczawskich. Trzeba wiedzieć, że nawet na łąkach przylegających do ludzkich osiedli można było obserwować zarówno zające szaraki, jak i króliki, co stanowiło przyrodniczą atrakcję. 

Zając szarak (Lepus europeaus).

Dziś w Polsce, a więc i w Sudetach zajęcy szaraków jest niewspółmiernie mniej, przyczyniły się do tego polowania na te zwierzęta, rozrost cywilizacji, agrotechnika i chemizacja w rolnictwie, kolejno spuszczanie ze smyczy psów, które następnie urządzały sobie polowania na dziką zwierzynę, łącząc się niekiedy w watahy.Ważkim czynnikiem było wystąpienie pomoru u zajęcy, związanego z ich trybem życia i łatwością przenoszenia się zarazy z osobnika na osobnika. Natomiast ostatnim decydującym elementem był wzrost populacji lisa, związany z wyrzucaniem z samolotów okresowych szczepionek dla tych zwierząt przeciwko wściekliźnie, w tym wypadku więcej lisów oznaczało mniej i tak już zdziesiątkowanych przez inne czynniki zajęcy. 

Zając szarak (Lepus europeaus).

Naturalna umieralność u zajęcy jest dość wysoka i sięga około 20 % w okresie rozrodu i 5% w okresie zimowym /Pielowski 1975r./. Jest, to jednak cecha naturalna u zającowatych niwelowana wzmożonym rozrodem.

Zając szarak jest gatunkiem pospolitym, zamieszkującym najchętniej tereny otwarte, także i zagajniki i skraje lasów, jest to zwierze stepowe, które w wyniku przekształcenia tych biotopów w tereny rolnicze przystosowało się do zmodyfikowanego środowiska. Długość głowy i tułowia zająca szaraka wynosi od około 50 do 65cm, długość ogona od 9 do 12 cm, ciężar ciała zwierzęcia wynosi od 3 do 5,5 kg. 

Zając szarak (Lepus europeaus).

To, co wyróżnia zająca, to cechy przynależne zajęcokształtnym, duże charakterystyczne uszy i silne odnóża tylne nadające zającowi specyficzny sposób poruszania (kicanie i skoki). Ubarwienie szaraka, jest z wierzchu szarobrązowe, na bokach ma rudy odcień, a od spodu jest białe, do tego jeszcze dochodzą czarne akcenty na końcu ogona i uszach.

Zając szarak (Lepus europeaus).

Zając jest zwierzęciem roślinożernym, odżywia się roślinami zielnymi, młodymi pędami i korą krzewów, stąd niekiedy uważany jest za szkodnika gdyż, czyni szkody np. na polach z kapustą, nie jest też traktowany, jako miły gość w sadach, gdyż wiosną obgryza pędy i korę młodych drzewek. Sposób odżywiania zajęcy związany z ich systemem trawiennym, ma znaczący wpływ na ich pomór. Pokarm roślinny o konsystencji grubo włóknistej nie trawi się w układzie pokarmowym zwierzęcia do końca i niestrawione resztki wydostają się na zewnątrz w postaci tzw. kału nocnego, który zwierze zjada aby ten został przetrawiony już do końca.

Zając szarak (Lepus europeaus).

Ta odmiana odżywiania zwana koprofagią występuje u wielu zwierząt, stąd też wraz z występowaniem pasożytów w odchodach, czynnik ten prowadzi bezpośrednio do epidemii i pomorów. Zapewne z tego powodu też w Biblii zwierze te zostało zaliczone do zwierząt niejadalnych (nieczystych), najczęściej ten podział obejmuje zwierzęta odżywiające się padliną lub zwierzęta wszystkożerne (dzik, świnia, borsuk itd) lub o mocno toksycznym mięsie. O czym z reguły mało wiemy, choć medycyna i naukowcy w ostatnim czasie o tym nas informują.

Zając szarak (Lepus europeaus).

Zając szarak przez myśliwych traktowany jest, jako zwierze łowne, z którego przyrządza się tradycyjne potrawy, jednak białko tego zwierzęcia budowane jest z pobieranego pokarmu i gdyby częściej było spożywane, na pewno doprowadziłoby do wystąpienia chorób, nawet jeśli mięso było badane na obecność pasożytów. Puentując równie dobrze moglibyśmy zjeść bociana, psa, kota, szczura czy kruka i popić potrawę "elektrolitem".

Dojrzałość płciową zając szarak osiąga po około 8 miesiącach, wówczas zajęczyca (zwana kocicą) może przystąpić do parkotów. Okres godowy rozciąga się od stycznia do września, w zależności od warunków klimatycznych i szerokości geograficznej. Ciąża trwa od 42 do 45 dni, a więc krótko, dlatego zajęczyca może dać 3-4 mioty rocznie. Młode zajączki rodzą się z otwartymi oczami i są bardzo sprawne ruchowo, także już po 2- tygodniach stają się samodzielne. 

 Bójka u zajęcy na obrazie.

Z ciekawych zachowań zająca należy wymienić bójki, zwane „meczami bokserskimi”, które odbywają się pomiędzy samcem, a samicą. Do takiej bójki dochodzi, gdy samica nie ma ochoty na zbliżenie lub też, gdy samiec jej się nie podoba, wówczas kocica sygnalizuje swoją decyzję tym ciekawym zachowaniem, przypominającym nieco bójki kangurów w Australii.  

Zając szarak (Lepus europeaus).

Zając szarak jest zwierzęciem płochliwym, którego natura koncentruje się na wyszukiwaniu impulsów z otoczenia i uciekaniu przed zagrożeniem, jest to główny atut zająca w walce o przetrwanie. Schwytany przez drapieżnika zając wydaje rozpaczliwe dźwięki zwane kniazianiem, są to dźwięki trwogi, często imitowane przez myśliwych za pomocą wabików w polowaniach na drapieżniki. Sumując żeby odbudować populacje szaraka, na terenie naszego kraju zwierze, to powinno zostać objęte całoroczną ochroną, w innym wypadku zając może wymrzeć na terenie Polski, głównie z powodu ingerencji człowieka.

/Jan Wieczorek/ 

Zdjęcia: Robert Babisz

Bibliografia: K.Kowalski - "Mały Słownik Zoologiczny Ssaki", W.A.Chmielewski - "Tropy i Ślady Zwierząt".

W ramach działalności Dzikich Sudetów proponujemy Państwu uczestnictwo w szeregu atrakcyjnych eksploracjach i wyprawach turystycznych prowadzonych przez kulturoznawcę i eksploratora sudeckiego Jana Wieczorka, który pokaże Państwu miejsca ze wszech miar interesujące, jak i też dzikie i tajemnicze, a bywa, że całkiem świeżo odkryte... 

DZIKIE SUDETY

e-mail: d.sudety@gmail.com