Perła Zachodu skałki i schroniska podskalne.

 Most na Jeziorze Modrym.

       Borowy Jar, Jezioro Modre oraz obszar nazywany poetycko Perłą Zachodu wraz z okolicznymi wzgórzami Gapy 472m n.p.m. i Siodło 464m n.p.m., dla mieszkańców Jeleniej Góry i Siedlęcina wydaje się bardzo dobrze znany. Obszar ten można byłoby nazwać „Ogrodem Ducha Gór”, choć był on raczej przypisany romantycznym wizjom, w którym, to główną rolę odgrywał Apollo i jego muzy, w przeszłości była tu też: "Ścieżka Poetów", "Ścieżka Nimf", "Gibraltar" (Trafalgarfelsen), "Helikon" i cała turystyczna infrastruktura w postaci restauracji ulokowanych przy szlakach, z których do dziś zachował się jedynie gościniec Perła Zachodu. 
  

Kiedy zaczniemy jednak patrzeć na rejon Perły Zachodu i Borowego Jaru, komplementarnie, czyli nie tylko pod względem historycznym, ale i geologicznym czy geomorfologicznym, to wówczas okażę się, że nasza wiedza o tym miejscu jest mocno ograniczona. Ruch turystyczny, w interesującym nas  rejonie zorganizowany jest dookoła wyznaczonych szlaków, z których najbardziej popularnym jest trasa żółta wiodąca z Jeleniej Góry obok gościńca Perła Zachodu do Siedlęcina. Szlak ten nazywa się „Dolną Drogą”, gdyż jest poprowadzony obecnie bardzo wygodnym duktem (ścieżka rowerowa) w pobliżu koryta rzeki Bóbr na odcinku około 4 km.

 Dawna niemiecka platforma widokowa na "Ścieżce Nimf"

Mniej popularną i znaną jest "Ścieżka Górna", która biegnie od strony Wzgórza Krzywoustego, mijając z lewej ruiny Helikonu, w kierunku Końca Świata, tj., miejsca gdzie rzeka Bóbr wykonuje nagły skręt, gdyż na wprost, to jest w Zamczysku znajdują się bardziej odporne na erozję partie skały granitognejsowej z wkładami żył diabazowych. Od „Górnej Ścieżki” odchodzi wiele nieznakowanych dróg, z których najbardziej ciekawą jest „Ścieżka Poetów”, pozwalająca dojrzeć w tym uroczym zakątku zaniedbany przez lata niebagatelny potencjał. Niestety po drugiej stronie rzeki Bóbr, odkąd te ziemie należą do Polski nie wyznaczono żadnego szlaku turystycznego, a szkoda, bo obszar ten był i nadal jest bardzo interesujący. 

 Perła Zachodu archiwalnie.

Najczęściej wędrują tędy grzybiarze i spacerowicze z Jeleniej Góry, którzy nie chcą wracać do miasta tą samą drogą i decydują się na powrót drugą stroną Borowego Jaru, trasą bardziej dziką i o wiele mniej poznaną. Cały obszar Borowego Jaru wchodzi w skład Parku Krajobrazowego Doliny Bobru, istnieją ponoć plany zagospodarowania tego miejsca, odsłonięcia punktów widokowych, skałek i przywrócenia do porządku stanu ścieżek, tyle, że te kreatywne wizje pozostają przez lata zamrożonymi w regresie marzeniami. 

 Borowy Jar z Zadorów w głębi Jelenia Góra.

Opisywanie skał i schronisk podskalnych Perły Zachodu i Borowego Jaru, zacznę, więc od terenu, który dla gości i turystów  spoza Jeleniej Góry, lecz i pewnie dla wielu mieszkańców tego miasta jest prawie nieznany. Oczywiście w literaturze opisującej omawiany teren, można się doszukać, historycznych ciekawostek: o Złotym Widoku, grodzie na Zamczysku, czy skałce Progi, na której do dziś widoczne są ślady, będące dowodem na to, że kiedyś był tu znany i ceniony punkt widokowy. W tym właśnie kontekście najczęściej wypowiadają się poprzez przewodniki, artykuły czy inne opracowania podmioty reprezentujące środowiska lokalne i przewodnickie. Wiedza, ta jest powtarzana i w dużej mierze stanowi nieweryfikowany i ustalony na długie lata paradygmat.  Jednak Perła Zachodu, podobnie jak wiele innych miejsc w Sudetach, czeka na swoją dalszą eksplorację i odkrycia z nią związane.

Płetwa: Perła zachodu VI2/VI2+ (TR).

Swoje ”badania” nad rejonem Borowego Jaru - Perły Zachodu, rozpocząłem w połowie lat 90 ubiegłego stulecia, kiedy, to wraz z Robertem Markowskim, zdecydowaliśmy się zeksplorować ten rejon pod względem potencjału wspinaczkowego i przygotować go pod nowy rejon skalny – Perła Zachodu.  Okazało się wówczas, że oprócz głównych naznaczonych na mapach skał, znajduje się tu cały szereg obiektów, które aby móc skatalogować trzeba było ponazywać. - Przez kilka lat zarówno po jednej stronie Borowego Jaru, jak i po drugiej wytyczaliśmy, więc trasy wspinaczkowe na każdej niemal skałce, która się do tego nadawała (teren ten w jakiejś mierze musiał być wcześniej eksplorowany, bowiem na jednej ze skał - Otton, odkryliśmy stare niemieckie punkty asekuracyjne). Dzięki temu, można było dobrze poznać, ukształtowanie tego skomplikowanego terenu, jak i też na nowo zaobserwować jego ukryte walory.

 Zadory - Skała z okapem.

Pod względem wspinaczkowym „Perła Zachodu”, nie może w żaden sposób konkurować z położonymi kilka kilometrów od Jeleniej Góry - Górami Sokolimi, gdyż skała granitognejsowa i dziki charakter Borowego Jaru skutecznie zrażają tych, którzy wolą dobrą jakość skały i reprezentatywne rejony. Dlatego nasza wspinaczkowa eksploracja Perły Zachodu, nie zaowocowała narodzinami nowego rejonu wspinaczkowego w prawdziwym słowa tego znaczeniu, choć pewna popularyzacja w tej materii nastąpiła. Po latach na najbardziej atrakcyjnych skałach pojawiły się stałe punkty asekuracyjne, a młodsze pokolenia wspinaczy, zaczęły traktować Perłę Zachodu, jako dodatkowy front działań w zakresie wspinaczki i boulderingu.

 Bastion Dolny: Feniks VI3+VI4 (TR)

Z naszej wieloletniej eksploracji Borowego Jaru, może wynikać, że Jelenia Góra mogłaby mieć w swoich granicach rejon wspinaczkowy. Działalność  wspinaczkowa może się także przekładać na odbiór tego miejsca przez turystów i spacerowiczów, gdyż na rozległym i malowniczym wzgórzu Gapy 472m n.p.m., znajduje się bardzo wiele interesujących skał: Progi, Sośnik, Czyżynki i nazwane już przez wspinaczy: Kaskady, Apacz, Szopa, Boulder Land i Moai. Ta ostatnia skałka nawiązuje nazwą do słynnych na cały świecie posagów z Wyspy Wielkanocnej (Moai); swym kształtem bardzo je przypomina. 

 Rejon Kaskad - Posąg Moai.

Obecnie obiekt ten dla ogólnego odbiorcy, jak i też dla środowisk przewodnickich po prostu nie istnieje, gdyż nie figuruje w rejestrach. - Po przeciwnej stronie Borowego Jaru, eksploracja polegała na wyznaczeniu tras wspinaczkowych na skałkach ulokowanych na zboczu wzgórza Siodło 464m n.p.m. i już bliżej rzeki Bóbr w okolicy Jeziora Modrego. Na tym brzegu do uprawiania wspinaczki skalnej nadają się: Zadory, Urwista, Tartar  jak i skałki, które nie posiadają oficjalnych nazw: Otton, Hades, Drogowiec, Leśne Bouldery i położony na stoku tuż nad zaporą Jeziora Modrego Kanclerz. Oczywiście najpiękniejsze skały na Perle Zachodu,  znajdują się w popularnej formacji Wieżyce, ulokowanej naprzeciwko gościńca Perła Zachodu po drugiej stronie zalewu, jaki tworzy te jezioro zaporowe.

 Jezioro Modre widok ze skały Kanclerz.

Grupa skalna Wieżyce, musiała otrzymać nazwy jednostkowe, gdyż jest to dość duże zgrupowanie skał, czasem odległych od siebie, więc dla wspinaczy trudno byłoby je konkretnie lokalizować gdyby wszystko miało się nazywać tylko i wyłącznie Wieżycami. W zgrupowaniu tym, najbardziej piękną i charakterystyczną jest stojąca w wodzie tuż przy moście turnia, która została nazwana Płetwą (wyznaczono na niej szereg tras wspinaczkowych).

Wieżyce  - Płetwa, stan po spuszczeniu wody z Jeziora Modrego.

Płetwa jest dwukrotnie wyższa, można się o tym przekonać w czasie kiedy dokonuje się okresowego remontu tamy na Jeziorze Modrym i przy okazji tego następuje zrzut wody z jeziora, wówczas przełomowa Dolina Bobru staje się geomorfologicznym hitem, a koryto rzeki Bóbr wygląda tak, jak przed wybudowaniem tamy. Z innych interesujących obiektów pozostających już poza zasięgiem turystów, trzeba wymienić skałki: Bastion Dolny, Bastion Górny, Biedronkę, Kolec i Solniczkę. Na Bastionie Dolnym w roku 2012, przeprowadzono prace związane z ubezpieczeniem skały i obecnie można się tam zmagać z jedną z najbardziej trudnych dróg wspinaczkowych Kotliny Jeleniogórskiej, czyli z Feniksem (skala trudności VI3+ /VI4). W przyszłości skały w Kotlinie Jeleniogórskiej i terenach doń bezpośrednio przyległych mają być opisane w przewodniku wspinaczkowym, zamysł taki zapowiedział Michał Kajca autor przewodników po Rudawach Janowickich i Górach Sokolich.

 Cyżynki na stokach Gap.

Eksploracja Borowego Jaru i Perły Zachodu, byłaby  niezupełna gdyby nie wyizolowano z niej kolejnej warstwy, która narzuciła się bezpośrednio po zakończeniu wstępnej eksploracji wspinaczkowej. O schroniskach podskalnych, w tym miejscu wiedziałem już w latach 90, ale że rejon Perły Zachodu pod względem występowania małych jaskiń, czyli schronisk podskalnych, jest naprawdę bardzo bogaty, dowiedziałem się w wyniku zaplanowanej eksploracji (lata 2012/2013). W podjętej pod tym kątem eksploracji, związanej z wyszukiwaniem tego typu obiektów dokonałem wraz z Ryszardem Wieczorkiem  pomiarów i skatalogowana namierzonych schronisk.

Schronisko szczelinowe w Urwistej.

Zadanie, to okazało się bardzo owocne, po obu stronach rzeki na szczytach i stokach, w mniejszych blokach skalnych i skałach, namierzono bowiem aż 54 obiekty będące schroniskami podskalnymi, jaskiniami szczelinowymi i niszami. Wnęki te są zróżnicowane morfogenetycznie tj.: w skale granitognejsowej oprócz jaskiń szczelinowych, mamy obiekty rumowiskowe, szczelinowo-rumowiskowe, szczelinowo-zawaliskowe i nisze podskalne. Z racji tego, że Borowy Jar jest pod względem genezy przełomem epigenetycznym, powstałym po zaniku lądolodu kontynentalnego (przełom taki powstaje wówczas, gdy rzeka żłobiąc swe koryto w osadach mało odpornych na erozję natrafi na zagrzebane pod nimi wyniosłości zbudowane z bardziej odpornych skał starszych i rozcina je). 

 Kurza Stopka i schronisko podskalne po prawej.

Na obszarze Borowego Jaru i Perły Zachodu obserwujemy głównie schroniska szczelinowo-rumowiskowe, powstałe w wyniku przesuwania się mas skalnych, po stromym stoku, co prowadzi do odspajania i nasuwania się fragmentów granitognejsu i powstawania w skale próżni zwanych schroniskami podskalnymi. Sporo tego typu obiektów znajduje się w Rudawach Janowickich i Karkonoszach, katalogowaniem  i opisywaniem tego terenu zajmował się m.in Robert Szmytkie, pracownik naukowy Uniwersytetu Wrocławskiego.

Borowy Jar skały granitognejsowe w tle rzeka Bóbr.

Środowiska naukowe geomorfologów uważają, że Borowy Jar powstał w okresie, gdy Obniżenie Jeżowa wypełniał lądolód, tamujący naturalną drogę odpływu mas wody. Wówczas rzeka Bóbr przebiła się przez teren zwany obecnie Borowym Jarem, najprawdopodobniej pod postacią wód płynących pod lodem, tj.: wód subglacjalnych o dużej zdolności erozji podłoża. W następstwie procesów niszczenia i usuwania z dorzecza skał i osadów mało odpornych - odpreparowane zostały wzniesienia Siodła, Lipnika, Gap, a także liczne skałki na ich stokach zbudowane z bardziej twardych granitów i granitognejsów.

 Skała Kaskady i wiszące bloki skalne.

Eksploracja polegająca na wyszukiwaniu schronisk podskalnych, zdaje się poprzez korelacje potwierdzać ten charakter powstania przełomu epigenetycznego. Skały, rumosz skalny i głazy, obserwowane zwłaszcza w okresie późnej jesieni, czy wczesnej wiosny, gdy jeszcze nie ma wegetacji ujawniają, w jaki sposób teren ten był i nadal podlega erozji. Co więcej do odspajania sporych bloków granitognejsowych może dojść tu w każdej chwili, czego dowodem są dość spore oberwania w rejonie Bezimiennego Wzgórza (przylega ono od pd.wsch. do Gap), gdzie wielki blok skalny spadł na drogę wiodącą dzikim brzegiem rzeki Bóbr; czy obrywów w skałach Wieżyce. - Te fizyczne ruchy skalne i kolejno odspajanie się bloków, osuwanie i nasuwnie na siebie prowadzi m.in. do powstawania schronisk podskalnych.

 Gościniec Perła Zachodu.

Kolejna faza eksploracji schronisk podskalnych Perły Zachodu, wymaga dalszych zabiegów, pod względem dokonania fachowych pomiarów, opisów i badań poszczególnych obiektów. Prace te są równie pionierskie gdyż schroniska podskalne w rejonie Borowego Jaru i Perły Zachodu, nie były dotąd opisywane w literaturze, ani też nie sygnalizowano ich szczegółowej lokalizacji. Oczywiście schroniska te można podzielić na takie, które z całą pewnością były poznane i używane nawet przez ludzi (np. drwale; być może z niektórych schronisk korzystał pod koniec II Wojny Światowej Werhwolf, który działał prężnie na tym terenie) i na takie, w których trudno było się doszukać takowej adaptacji. Natomiast „Schronisko Pod Progiem” znajdujące się na stoku Gap, być może ma dalszą kontynuacje, gdyż znajduje się ono na tym samym pęknięciu, co znajdująca się nad nim „Szczelina w Progu”. Niewiadomą jest, czy takowa kontynuacja na styku owej szczeliny schodzi poniżej tego schroniska, trzeba się o tym przekonać, rozkopując nieco spąg tego schroniska do warstwy skały, gdzie być może znajduje się pod warstwą gleby podziemna kontynuacja szczeliny.

 Gapy - Złoty Widok.

 Skała Próg z widoczną szczeliną.

Do najciekawszych schronisk podskalnych w rejonie Perły Zachodu należą: Schronisko Pod Progiem, Szczelina w Progu, Schronisko w Sośniku, Schronisko koło Apacza, Schronisko przy Kurzej Stopce, Schronisko w Kolebie pod Zygfrydem, Schronisko w skale Kaskady na szczycie, Schronisko diabazowe pod Zamczyskiem, Schronisko Na Stoku – Nad Jeziorem Modrym, Schronisko Loch w Tartarze. 

Jaskinie Perły Zachodu, mimo, że występują w skałach metamorficznych – granitognejs, to jednak są bardzo podobne do jaskiń występujących w granitach. Co więcej w badaniach naukowych można byłoby pod kątem podobieństw lub różnic zestawić z sobą te interesujące obiekty, świadczące o dawnej historii miejsc, do których obecnie udajemy się na wycieczki czy spacery. 

Schronisko Loch w Tartarze.

Schroniska podskalne w rejonie Borowego Jaru i Perły Zachodu, zostały wyszukane i skatalogowane w latach 90 i (2012-13) przez Jana Wieczorka i Ryszarda Wieczorka, w celu usystematyzowania informacji o skałach i jaskiniach granitognesjowych w rejonie Kotliny Jeleniogórskiej  oraz przygotowania gruntu pod badania naukowe dla podmiotów zajmujących się badaniem geomorfologii Sudetów etc. Istnieje tabela, opis 44 obiektów jaskiniowych z  informacjami dotyczącymi: rozmiarów, rodzaju obiektów i ich położenia. Autor posiada dokumentacje zdjęciową schronisk podskalnych Perły Zachodu, a pod linkami w Internecie można znaleźć namiary na filmy ukazujące treści związane z nowo odkrytymi obiektami.  – Podmioty zainteresowane tym tematem otrzymają więcej informacji od autora pod adresem d.sudety@go2.pl   

Jan Wieczorek

  Foto/ Jan Wieczorek, Robert Markowski.

Bibliografia: Piotr Migoń – Z Geomorfologii Sudetów „Borowy Jar” (33) w „Sudety Przyroda Kultura Historia” nr3.2010r., Marek Staffa – Słownik Geografii Turystycznej Sudetów (T.4)., Marek Chromicz – Niezwykły ,podmiejski park… „Nowiny Jeleniogórskie” nr 17. 29.04-05.05.03r.

W ramach działalności Dzikich Sudetów proponujemy Państwu uczestnictwo w szeregu atrakcyjnych eksploracjach i wyprawach turystycznych prowadzonych przez kulturoznawcę i eksploratora sudeckiego Jana Wieczorka, który pokaże Państwu miejsca ze wszech miar interesujące, jak i też dzikie i tajemnicze, a bywa, że całkiem świeżo odkryte... 

DZIKIE SUDETY

e-mail: d.sudety@gmail.com