"Drzewo Życia" w Świerzawie

 Kościół św.Jana Chrzciciela i Katarzyny...

  

  Na Pogórzu Kaczawskim w Gminie Świerzawa oprócz średniowiecznych malowideł występujących w kościele fil.śś. Piotra i Pawła w Lubiechowej, gdzie można podziwiać m.in. walkę św. Jerzego ze smokiem, znajduje się kościół pw. św. Jana Chrzciciela i św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Świerzawie, w którym, można się zetknąć z równie oryginalną sztuką malarską z okresu średniowiecza. 

 Widok z wieży kościoła św. Jana Chrzciciela i Katarzyny Aleksandryjskiej w Świerzawie.

Położone nad rzeką Kaczawą miasto Świerzawa przez długie wieki było osadą targową o zmiennym statusie administracyjnym, dowodzą tego częste nadania i utraty praw miejskich. Historia Świerzawy sięga 1159r.; wówczas wybudowano tu kościół, jednakże w tym samym czasie rozwijały się Stara Kraśnica i Sędziszowa, dlatego dziś trudno ustalić, czy Świerzawa była osadą dominującą czy też wraz z wymienionymi miejscowościami położonymi na trakcie handlowym stanowiła zwarty zespół osadniczy. 

Świerzawa.

Obecnie Świerzawa posiada prawa miejskie, które odzyskała całkiem niedawno tj. w 1984r. Te małe miasteczko położone w „Krainie wygasłych Wulkanów” ma specyficzny klimat i kilka ciekawych zabytków. 

 Świerzawa ratusz.

Najlepiej jest przyjechać do Świerzawy latem, podczas ładnej słonecznej pogody i przejść się po tutejszym wydłużonym rynku, na którym wznosi się klasycystyczny ratusz wraz z poewangelickim kościołem św. Józefa Opiekuna z lat 1747-48. 

Drugim sakralnym zabytkiem wartym uwagi w Świerzawie jest kościół pw. Wniebowzięcia NMP, wzniesiony w 1382r. Kościół ten był wielokrotnie przebudowywany, jednakże zachował w dużej mierze gotycki charakter, choć jego wieża zwieńczona jest barokowym hełmem. 

 Świerzawa kościół  pw.Wniebowzięcia NMP.

Przejeżdżając ze Świerzawy w kierunku Złotoryi nie sposób, nie zauważyć pięknej strzelistej formy jednego z najcenniejszych zabytków architektury w Polsce. Najciekawszym i najstarszym zabytkiem Świerzawy jest położony w dolnej części miasta kościół św. Jana Chrzciciela i Katarzyny Aleksandryjskiej.

Kościół św. Jana Chrzciciela i Katarzyny Aleksandryjskiej w Świerzawie.

Przed budowlą znajduje się duży plac parkingowy, z którego korzystają turyści z Polski i zagranicy. Zwiedzanie romańskiego kościoła św. Jana Chrzciciela i Katarzyny Aleksandryjskiej odbywa się  z przewodnikiem.  

Kościół św. Jana Chrzciciela i Katarzyny Aleksandryjskiej.

Latem obiekt można zwiedzać w godzinach 11.00-18.00. Natomiast w innych porach roku trzeba się skontaktować z Centrum Kultury, Sportu i Turystyki w Świerzawie. - Szczegółowych informacji zaczerpniemy pod telefonem 757135273. 

Uważa się, iż obecna kamienna budowla została wzniesiona na miejscu drewnianego kościoła z 1159r, ufundowanego wedle przekazów przez księcia Bolesława Wysokiego. 

 Herb Świerzawy i foto kościoła.

Bryła nowego kościoła parafialnego oczywiście zmieniała się wraz z upływem czasu. Na samym początku, kościół nie posiadał charakterystycznej wieży (dobudowano ją w 1507r.) i miał tylko jedną nawę. W 1391r. główne funkcje związane z sakralnym życiem społeczności parafialnej zostały przeniesione do centrum Świerzawy tj. do Kościoła pw. Wniebowzięcia NMP. W wyniku tego kościół św. Jana Chrzciciela i Katarzyny Aleksandryjskiej stał się kościołem finalnym i cmentarnym.

Okna gotyckie.

Zmiany w wyglądzie bryły kościoła oprócz dostawienia wieży, polegały też na dostawieniu zakrystii i pomieszczeń obok wieży, przekuciu części okien, dobudowaniu portali i murów obronnych (w kościele chroniła się miejscowa ludność w okresie najazdów husyckich). Mimo pięknej architektury (od 1507r. dostrzegamy tutaj styl romański, gotycki i elementy renesansowe) oraz mimo tego, że zabytek przechodził z rąk katolickich w protestanckie i ponownie był katolicki, kościół aż do 1945r. pozostał kościołem cmentarnym,

Kościół św. Jana Chrzciciela i Katarzyny Aleksandryjskiej w Świerzawie.

Układ kościoła nawiązuje do archaicznych form religijnych, budowla zbudowana jest na osi wschód–zachód, co ma oczywiście znaczenie sakralne i magiczne. Kult słońca, trzeba wiedzieć wraz z zalegalizowaniem politycznym przez Cesarstwo Rzymskie wiary chrześcijańskiej, został wpleciony z pogaństwa i stał się jednym z elementów wielowiekowej tradycji. Przykładem może być kult świąt słonecznych: dnia słońca (Dies Solis – Sunday) i wyznaczenie święta „Bożego Narodzenia” w dniu 25 grudnia. 

 Dzień Słońca- Sunday (niedziela).

Architektoniczne osie wielu budowli sakralnych, są wynikiem zderzeń kulturowym, w których to wątki z rozmaitych religii tworzą przestrzeń synkretyczną, w dużej mierze nieczytelną i nierozpoznawalną dla współczesnego odbiorcy. - Sumując: miejscem, w którym wedle Biblii przebywa Bóg jest „daleka północ”, gdzie znajduje się tron boży, a nie wschód, gdzie wschodzi słońce, czczone w wielu kulturach i uważane za bóstwo (patrz Księga Ezechiela 8r. szczególnie wers 16).

 Wejście do kościoła.

To, co nadaje wyjątkowości kościołowi św. Jana Chrzciciela i Katarzyny Aleksandryjskiej możemy ujrzeć wewnątrz tej urzekającej budowli. Obecnie wejście do tej przestrzeni prowadzi przez wąski portal ostrołukowy od strony południowej. - Gdy już jesteśmy w kościele, widzimy głównie dużo przestrzeni, a elementami wystroju są tu jedynie: kamienna chrzcielnica, ołtarz oraz kamienne płyty nagrobne i epitafia z lat 1541-81 (w liczbie 12), przedstawicieli rodów von Hoberg, von Zedlitz i von Nimptsch. 

 Epitafium przedstawiciela rodu Nimptsch.

Philippe Ariès w pozycji pt.: „Człowiek i Śmierć” ujawnia skąd wywodziła się na przestrzeni wieków forma grzebania i składania zwłok „najbardziej zasłużonych ludzi” w metafizycznym polu budowli sakralnej. Człowiek epoki średniowiecza przerażony siłami zła, szatanem i śmiercią, stosował w gruncie rzeczy nawiązania do epok wcześniejszych, w których umarłych grzebano w pobliżu strefy sacrum, aby po śmierci nadąć im odpowiedniej dozy bezpieczeństwa.

Odkrycie pochówków w Kościół NMP w Poznaniu. Foto Łukasz Cynalewski.

Natomiast w religii judaistycznej było oczywiście nie do pomyślenia, aby zwłoki zmarłych mogły być grzebane w przygotowanej dla Boga świątyni, lub wcześniej gdy takowej jeszcze nie było przechowywane w namiocie, w którym znajdował się przybytek z arką przymierza.

 Świerzawa epitafia w kościele .

Pewnym jest, że forma grzebania ludzi pod ołtarzami lub w podziemiach kościoła i organizowania cmentarzy przy średniowiecznych kościołach posiada raczej pogańską proweniencje i bliższa jest praktykom magicznym niż chrześcijańskim. Można więc stwierdzić, że poniekąd w tym aspekcie średniowieczne kościoły są „sanktuariami śmierci”, gdyż w dosłowny sposób pozostają otoczone kośćmi - szczątkami zmarłych, uważanymi niekiedy za święte relikwie, co ukazuje jak silna jest tendencja kultu przodków, która niestety mocno deprawuje wiarę w Boga Żywych tj.: chrześcijańską ewangelię, w której Bóg jedynie kieruje swe orędzie do istot żywych, nigdy zaś do szczątków ludzkich. 

Foto archiwalne - Kaplica Czaszek w Kudowie -Czermna.

Jak pokazuje historia, ludzie (społeczeństwa) w wielu sprawach kierują się raczej wytycznymi uzyskanymi od poprzedników (przodków etc.) niźli logiką opartą na konkretnych dowodach, tudzież wzorcowych odnośnikach (Biblia jako credo nauki chrześcijańskiej).   

Kościół św. Jana Chrzciciela i Katarzyny Aleksandryjskiej w Świerzawie.

Rysunek na drewnianym słupie.

Interesujący nas zespół malowideł w kościele św. Jana Chrzciciela i Katarzyny Aleksandryjskiej w Świerzawie  skupia się wokół kilku zagadnień, mamy tu: cykl chrystomatyczny, legendę św. Katarzyny Aleksandryjskiej, postać św. Krzysztofa i pochodzące z 2ćw.XIIIw. przedstawienie z symboliką "Drzewa Życia".

 Drzewo Życia -Ptaki.

Do szczegółowego odczytania znaczenia fresków potrzebna jest oczywiście fachowa wiedza na temat życiorysu i legend o św. Katarzynie Aleksandryjskiej lub też postaci św. Krzysztofa opisywanej już na łamach Dzikich Sudetów w innych artykułach, traktujących o średniowiecznych malowidłach. Z drugiej strony sama analiza treści podjęta nawet przez pracowników naukowych związanych z renowacją fresków i odszyfrowywaniem ich plastycznych nadań, niekoniecznie do końca daje nam możliwość poznania wielu znaczeń symbolicznych.

 Świerzawa fragment kompozycji pt.: "Drzewo Życia" z 2ćw.XIIIw.

Konkludując będąc z wizytą w zabytku romańskim, przypisanym kulturze średniowiecznej, w której to treści chrześcijańskie czerpane są w dużej mierze z Biblii, powinniśmy raczej jednoliniowo ujmować interpretacje np. symbolu "Drzewa Życia", lecz z drugiej strony powinniśmy także przynajmniej sobie zdawać sprawę, że ów symbol był i jest obecny w wielu kulturach na całym świecie i jako taki mógł być z powodzeniem przetransponowany w pewnych aspektach do starożytnego Rzymu, a potem do katolicyzmu. 

 Jelenia Góra - "Drzewo Życia" na jednym z masońskich grobowców.

 

 Drzewo Życia i "Lew".

Gdy przyjrzymy się najstarszemu malowidłu w kościele św. Jana Chrzciciela i Katarzyny Aleksandryjskiej w Świerzawie, ujrzymy cały zbiór składający się z fantazyjnych zwierząt, ptaków, ryb, dziwnego kota itd.

Z racji znajdującego się w pobliżu zachowanego fragmentu malowidła z Chrystusem „Sąd Ostateczny” przyjmujemy, że jest to nawiązanie typowo biblijne,  tj. plastyczny odnośnik do występującego m.in. w Apokalipsie opisu „Drzewa Życia”(Obj. 22:2), do którego Adam i Ewa stracili niegdyś dostęp i tym samym przestali być nieśmiertelni. 

 Axis Mundi - Drzewo Życia.

W innym ujęciu „Drzewo Życia” w wielu kulturach stanowiło podstawę kosmogonii. Utrzymywano, że od kosmicznego „Axis Mundi” rozpoczęto tworzenie świata, w tym i człowieka. W tak rozumianym sensie symbol ten, staje się "dawcą życia", również i w kabale. - Trudno jednoznacznie określić, jaki archetyp mieli na uwadze twórcy fresku ze Świerzawy, być może było i tak, że również z dodatkiem własnej wyobraźni ukazali nam tę oryginalną wizję.

Schowek na relikwie w kościele w Świerzawie.

  Przechodząc obok kamiennego ołtarza (patrząc na niego od frontu), powinniśmy zwrócić uwagę na miejsce, w którym odznacza się od reszty mały kamienny bloczek. Fragment ten został podczas prac renowacyjnych w 1997r. odspojony, a po jego wyjęciu okazało się, że wewnątrz ołtarza znajduje się kamienny relikwiarz z pieczęcią biskupa z Kulmbach w Bawarii. 

Kościół św. Jana Chrzciciela i Katarzyny Aleksandryjskiej w Świerzawie.

Zwracając się twarzą w kierunku zachodnim, możemy dokładnie przyjrzeć się drewnianym emporom biegnącym obecnie jedynie przy ścianie zachodniej i południowej. Prostokątna nawa kościoła jest przykryta drewnianym stropem, wzmacniają go drewniane słupy z ciekawymi elementami ozdobnymi. 
 

Ozdoby na emporach.

Atmosfera panująca w kościele jest wyjątkowa, zapewnie dlatego, że większość  wyposażenia została stąd wywieziona do innych obiektów sakralnych i muzeów (np. Tryptyk z 1498r znajduje się obecnie w Poznaniu w kościele św. Marcina); pustka nadaje ascezy temu miejscu. 

Kościół św. Jana Chrzciciela i Katarzyny Aleksandryjskiej w Świerzawie.

W nawie głównej najwięcej przestrzeni zajmuje malowidło z przedstawieniem Legendy o św. Katarzynie Aleksandryjskiej. - Święta Katarzyna pochodząca z królewskiego rodu, z egipskiej Aleksandrii wedle podań i legend poniosła śmierć męczeńską w wieku lat 18. Za życia obdarzona była wyjątkową urodą i mądrością, dlatego też o jej rękę starało się wielu kandydatów, co nie było ofertą dla świętej, która złożyła śluby czystości, by  umacniać innych w wierze chrześcijańskiej. Do śmierci świętej przyczyniła się jej niezachwiana postawa orędowniczki wiary, która nawet w wyniku okrutnych tortur nie szukała kompromisu ze światem. W ikonografii św. Katarzynę pokazuje się, jako młodą piękną dziewice, w bogatej sukni, z księgą w dłoni i atrybutami jej męczeństwa (koło zębate, miecz), u jej stóp leży niekiedy głowa lub postać cesarza Maksencjusza.

Kościół św. Jana Chrzciciela i Katarzyny Aleksandryjskiej w Świerzawie (portal główny).

 Wejście na wieże.

W dalszej orientacji zwiedzania zanim wejdziemy na piętro, powinniśmy podejść w kierunku zachodnim, tj. do portalu głównego wraz z tympanonem, gdzie dziś znajdują się ułożone na posadce płyty nagrobne i epitafia.  Obecnie wejście do kościoła przez główny portal jest niemożliwe, miejsce to jest zabezpieczone (podobnie jak cały kościół), systemem ochronnym, głownie dlatego, że do kościoła niejednokrotnie włamywali się złodzieje w celu kradzieży zabytków.  

 Kościół św. Jana Chrzciciela i Katarzyny Aleksandryjskiej w Świerzawie.

 Wieża w Świerzawie.

Ostatnim ważnym elementem w kościele św. Jana Chrzciciela i Katarzyny Aleksandryjskiej w Świerzawie jest trzykondygnacyjna wieża, na szczyt której trzeba wspiąć się stromymi drewnianymi schodami. Warto, to uczynić, aby móc zobaczyć wspaniałą panoramę Świerzawy, Gór Kaczawskich i Pogórza Kaczawskiego z Ostrzycą Proboszczowicką w tle. 

/Jan Wieczorek/

Foto: Jan Wieczorek 

Zdjęcia z Internetu m.in. Łukasza Cynalewskiego.

Bibliografia: M.Staffa - "Słownik Geografii Sudetów" (T.6), Materiały informacyjne na temat Gminy Świerzawa.

W ramach działalności Dzikich Sudetów proponujemy Państwu uczestnictwo w szeregu atrakcyjnych eksploracjach i wyprawach turystycznych prowadzonych przez kulturoznawcę i eksploratora sudeckiego Jana Wieczorka, który pokaże Państwu miejsca ze wszech miar interesujące, jak i też dzikie i tajemnicze, a bywa, że całkiem świeżo odkryte... 

DZIKIE SUDETY

e-mail: d.sudety@gmail.com