Zamek w Starej Kamienicy

Zamek w Starej Kamienicy

         Stara Kamienica (Altkemenitz), położona jest na przedpolu Gór Izerskich, na dawnym trakcie handlowym łączącym miasto Jelenią Górę z miastem Żytawą. Warto odwiedzić tę wieś, a zarazem gminę, z kilku powodów. - Po pierwsze jest to jedna z najstarszych osad; gród w Starej Kamienicy istniał już prawdopodobnie w X-XI wieku, natomiast pierwsza wzmianka o nim pochodzi z 1242 roku. - Po drugie malownicza okolica Starej Kamienicy nieco odseparowana od tak zwanych gorących punktów pobliskiej Kotliny Jeleniogórskiej i Karkonoszy, sprawia, że można tu wędrować niezatłoczonymi szlakami turystycznymi i podziwiać piękne miejsca położone na pograniczu Gór Izerskich/Kotliny Jeleniogórskiej i Parku Krajobrazowego Doliny Bobru. - Po trzecie w Starej Kamienicy, znajdują się wiekowe zabytki, ciekawe podłoże geologiczne z wystąpieniami turmalinów (Góra Kromosz) i piękna wiejska zabudowa mieszkaniowa.

 Stara Kamienica dom przysłupowy.

Wieś i gmina Stara Kamienica w ostatnich latach zyskuje na znaczeniu i rozwija się pod kątem agroturystycznym, można, tu wynająć kwaterę w tradycyjnych domach szachulcowych  o każdej porze roku. - Stara Kamienica położona jest nad rzeką Kamienicą na wysokości od ok.390 m n.p.m. - do 350 m n.p.m., ciągnie się łańcuchowo na przestrzeni 4 km, od przylegającego doń Kromnowa i do położonego niżej Barcinka.

 Krowy nad rzeką Kamienicą.

Ta piękna wieś wypełnia sam środek obniżenia Starej Kamienicy, dlatego nie dziwi fakt, że już w średniowieczu lokowano tu osadę i strategiczne założenia takie jak gotycki, kamienny zamek będący siedzibą ważnego rodu. – „Uważa się, że był tu jeden z grodów, czy zamków broniących granicy śląsko-czeskiej czy śląsko-saskiej. Dokument z 30.12.1242 r. (Wzmianka pochodzi z falsyfikatu, co jednak nie wpływa na wiarygodność samego faktu przekazania zamku.) ks. Bolesław Rogatka darował 7 łanów ziemi i zamek w Starej Kamienicy rycerzowi Siboto Scofowi (de nobili familia Ovium). Był to podobno protoplasta znakomitego i możnego potem rodu śląskich rycerzy Schaffgotschów.”  

 Rycina Zamek w Starej Kamienicy.

O okolicy i samej Starej Kamienicy dawnej siedzibie kasztelanii dowiadujemy się nie tylko z kart historii, ale i też z oryginalnych legend: „O pokutnicach ze Starej Kamienicy” i „O Dwóch Schaffgotschach”, są to dość barwne opowieści i jak zawsze w takich podaniach, fikcja przenika się troszkę z prawdą. Mamy tu, bowiem wątki o truciznach, morderstwach, niewiernej żonie Siedmundzie i rodzie Schaffgotschów, który, to rzeczywiście w głównej swojej linii miał posiadłość na zamku w Starej Kamienicy.   

W kartach historii wsi czytamy: „W dokumencie z 30.12.1242 r. jest mowa, że Scoff wzniósł zamek w Starej Kamienicy wcześniej dla Henryka Pobożnego. Z listu lennego wynika, że zamek do tej pory nie był pańską siedzibą, wymagał niezbędnych napraw i remontu – wymienia się, że przed przekazaniem został rozbudowany i odnowiony, wyposażony w wygodne obszerne komnaty i sale. Budowla stanowiła twierdze z zewnętrznym podwórzem, otoczona fosą. Z następców Siboto von Schoff znani są tylko Johannes Heinze i Ullrich Schoff. Synem tego ostatniego był rycerz Gotsche Schoff I, który ufundował kościołowi w Kamienicy w 1370 roku ołtarz św. Katarzyny. Zmarł około 1380 roku. Syn jego Gorsche Schoff II wyróżnił się za życia rycerskimi czynami oraz tym, że w sposób znakomity rozszerzył swoje posiadłości m.in. o Cieplice i Gryfów. W 1403 roku ufundował probostwo w Cieplicach.

 Rapier biała broń do walki.

Zmarł w 1419 roku pozostawiając po sobie taką sławę, że jego synowie dołączyli do rodowego nazwiska Schoff imię Gotsche i od tego czasu nazywali się Schaffgotschami. Gotsche Schoff II zostawił ze swego drugiego małżeństwa z Anną von Berka trzech synów, z których Henryk objął w posiadanie Kamienicę, a ten następnie przekazał ją swemu synowi Johannesowi Schoffgotsch, który w trakcie swego panowania ufundował dla kościoła w Kamienicy chrzcielnicę. Jan von Schaffgotsch zmarł w 1480 roku, a wkrótce zmarli też dwaj jego synowie: Henryk w 1500 roku, a Piotr w 1503 roku. Obaj zostali pochowani w Kościele w Kamienicy. Wraz z ich śmiercią wygasła „kamienicka” linia Schoffgotschów, a Kamienica przeszła we władanie Fischbacherów. Niemniej jednak pozostałe odłamy rodu von Schoffgotschów rozwijały się szybko – Schoffgotschowie mieli we władaniu Gryfów, Cieplice, Świdnicę i Jawor. Jeden z pięciu synów Kaspara von Schaffgotsch zarządzającego księstwami Świdnicy i Jawora, również Kaspar otrzymał Kamienicę, a następnie jego bratanek późniejszy baron Christoph von Schaffgotsch.”

 Ruiny Zamku w Starej Kamienicy.

Po tym opisie stwierdzić można, że funkcje zamku w Starej Kamienicy z chwilą przejęcia go w roku 1371 przez Gotsche Schofa II łączyły się w „warowną siedzibę rodu Schaffgotschów. Jak możemy przeczytać w książce Małgorzaty Chorowskiej pt.: „Rezydencje średniowieczne na Śląsku”. - Zamki śląskie przechodziły przez kolejne fazy zmian wraz ze zmieniającymi się modami panującymi w Europie, dotyczącymi zamków, jako: palatium, castrum, siedziby pańskiej i warowni o charakterystycznych układach przestrzennych. 

Zamek w Starej Kamienicy - Łuk

 Rzut Zamku w Starej Kamienicy.

Zamek w Starej Kamienicy podobnie jak wiele innych po okresie wojen husyckich, gdzie używano już broni palnej, został zniszczony i trzeba było przedefiniować wówczas nie tylko w Starej Kamienicy, ale i na całym Śląsku koncepcję rodowej twierdzy na nowo. Wiele zamków po okresie wojen husyckich pozostało już nigdy nieodbudowanymi ruinami, w innych przypadkach znamienite rody, decydowały się na przenosiny np. tak właśnie się stało z właścicielami zamku Sokolec, którzy to przenieśli się  z górskiej warowni do niżej położonych Karpnik i tam budowali swoją rezydencję już z mniejszym naciskiem na funkcje obronne. - Podobnie sprawy miały się w Starej Kamienicy, dodatkowo wraz z nastaniem nowych stylów architektonicznych zamek w Starej Kamienicy stał się już raczej tylko siedzibą rodową mająca świadczyć o prestiżu Schaffgotschów; po 1560 roku średniowieczny zamek przebudowano w renesansową rezydencję, była to wówczas jedna z najwspanialszych siedzib rodowych w Kotlinie Jeleniogórskiej. Hans Ulrich von Schaffgotsch, który miał w posiadaniu także Zamek Chojnik i posiadłość w Kowarach, najchętniej przebywał właśnie w Starej Kamienicy. 

 Stara Kamienica wejście do piwnic zamkowych.

W roku 1615 miały na zamku miejsce tragiczne wydarzenia, otóż pod nieobecność Hansa Ulricha von Schaffgotsch, zamordowano tu 17.12.1615r. Bernarda von Schaffgotsch, będącego właścicielem Radomierza.

 Zamek w Starej Kamienicy korytarz prowadzący do piwnic.

W tajemniczych okolicznościach Bernard miał być zabity „zasztyletowany” rapierem przez własnego służącego, w piwnicach zamkowych, za rzekome spoliczkowanie odebrane, jako wielki afront. Mordercę Wolfa Friedricha Rotiiiga, ukarano surowo, najpierw go poćwiartowano, a następnie jego zwłoki zawisły na stryczku w Starej Kamienicy.

 Piwnice w Zamku Stara Kamienica.

Hans Ulrich von Schaffgotsch, to postać równie tragiczna, najpierw miał nieciekawy epizod z zamordowanym kuzynem Bernardem z Radomierza, aby już rok później 20 sierpnia 1616, oglądać pożar zamku, który to strawił całe założenie rezydencjalne. Odbudowa zamku trwała do 1630 r. wówczas, to Hans Ulrich von Schaffgotsch, zamieszkał tu ponownie, ale nie na długo, gdyż nastały burzliwe czasy wojny 30-letniej. Zamek w Starej Kamienicy najpierw stał się kwaterą wojsk szwedzkiego generała Stahlhausa w 1640 roku, potem odbiły go wojska niemieckie. – Z racji spowinowacenia z naczelnym wodzem ces. Ks. Albrechtem von Wallensteinem, Hans Ulrich został oskarżony o zdradę W 1641 roku cesarz niemiecki Ferdynand III ściął niesłusznie podejrzanego o zdradę Hansa Ulricha, a skonfiskowaną Schaffgotschom Starą Kamienicę sprzedał węgierskiemu hrabiemu Mikołajowi. W 1680 roku dobra kamienickie kupił hrabia Zierotin Und Lilgenau z Moraw.

 Wieża zamkowa w Starej Kamienicy.

 Zamek w Starej Kamienicy.

Następnie jak czytamy w kronikach dotyczących Starej Kamienicy, budowla uległa zniszczeniu w wyniku powodzi z 14 lipca 1702 roku. Zniszczenia były duże, jednak w zamku można było mieszkać dalej, ostatnim użytkownikiem zamku był kupiec z Jeleniej Góry Schmidt, który zmarł w 1757 roku. W 1758 roku, w  Starej Kamienicy wybuch ogromny pożar, który nie oszczędził zabudowań zamkowych, przeminionych już na stałe w całkowitą ruinę. 

Stara Kamienica - wieża zamkowa i w tle kościół ścięcia św. Jana.

W okresie przynależności do PRL zamek w Starej Kamienicy, nigdy nie cieszył się wielkim zainteresowaniem, generalnie ze względu, na pewne oddalenie od głównego źródła ruchu turystycznego, ale i też z powodu braku gospodarności, dewastacji tego terenu przez PGR. Obecnie po transformacji ustrojowej, teren, na którym znajdują się ruiny zamku (mury czworobocznej wieży, zasypane piwnice, oraz XVI- i XVII-wieczne zabudowania gospodarcze), jest w równie opłakanym stanie, a kto wie może i gorszym jak za PRL-u. W okresie letnim ruiny porośnięte są bujną roślinnością, na którą składają się rozmaite osty i pokrzywy, skutecznie zasłaniające, to, co mogłoby być atutem Starej Kamienicy. Do przejęcia Zamku i opieki nad nim przymierzała się ratująca zabytki Fundacja Chudów, posiadająca już m.in. Wieże Książęcą w Siedlęcinie, ale jak do tej pory nie widać na „placu boju”, żadnego działania.  Najlepszym rozwiązaniem jest, więc odwiedzić zamek w okresie zimowym lub wczesnowiosennym, wtedy, to można dojrzeć ukryte piękno tego zrujnowanego zabytku. Szczególne wrażenie robi zejście do piwnic, w których można podziwiać interesujące sklepienia. 

Stara Kamienica zabytkowa brama z Herkulesem

Będąc już w Starej Kamienicy, koniecznie trzeba zobaczyć „Barokową Bramę” wiodąca do folwarku z 1705 roku ozdobioną herbami i rzeźbą Herkulesa. – „ Brama stanowi jeden z już nielicznych, zachowanych fragmentów dawnego zespołu zamkowo - pałacowego z folwarkiem i parkiem. Powstała prawdopodobnie wraz z parkiem i innymi zabudowaniami zespołu (renesansowy budynek gospodarczy, z resztkami dekoracji sgraffitowej), w czasach, kiedy właścicielem posiadłości został baron Johann Joachim v. Zierotin, który odkupił ją w 1667r od poprzedniego właściciela węgierskiego hrabiego Nicolasa Palfiego.”

 Cielak ze Starej Kamienicy.

Głównym zabytkiem sakralnym Starej Kamienicy jest wzniesiony w XIII w i przebudowywany później kościół Ścięcia św. Jana Chrzciciela. – „Parafia została erygowana w 1241 roku „ za życia śląskiej Pani św.Jadwigi (mówi o tym napis umieszczony na ścianie nawy głównej kościoła). W 1380 roku Rycerz Gotsche Schof ufundował dwa ołtarze. Obecna, murowana świątynia w stylu gotyckim pochodzi z końca XV wieku, rozbudowana w ok. 1623 roku (prezbiterium), odrestaurowana w połowie XVIII wieku. Ze starej budowli pozostała wydłużona nawa, zamknięta od zachodu wielobokiem, przykryta płaskim, ręcznie zdobionym, kasetonowym stropem. Zachował się późno-gotycki portal w południowej nawie kościoła. 

 Kościół ścięcia św. Jana Chrzciciela.

Prezbiterium renesansowe z 1624 roku, w bocznych nawach masywne podpory. Renesansowe portale i obramowania okienne ozdobione tryglifami i tympanonami. Wieża kościoła, na rzucie kwadratu zwieńczona barokowym hełmem, stoi przy południowej ścianie u zbiegu nawy i prezbiterium. Wysokość wieży kościoła sięga 41 metrów, z wymiarem u podstawy 7,5 m x 6,5 m.” Wisi w niej dzwon z XVw. Obok kościoła znajduje się barkowa plebania z 1poł. XVIIIw.  - Z pozostałych godnych uwagi budynków należy zobaczyć piękną murowaną stację kolejową z przełomu XIX/XX w., ulokowaną na czynnej do tej pory trasie Jelenia Góra – Zgorzelec. Młyn wodny i liczny zespół wiejskich budowli mieszkalnych i gospodarczych z XIX i XXw. - Przez Starą Kamienicę poprowadzony jest żółty szlak turystyczny, wiodący od strony Gór Izerskich w kierunku wsi Rybnica w której także znajdują się interesujące ruiny zamku.

/Jan Wieczorek/

Foto: Jan Wieczorek i zdjęcia z internetu

Bibliografia: 1/Słownik geografii turystycznej Sudetów – 4 – Kotlina Jeleniogórska – pod redakcją Marka Staffy – 1999r, 2/Zarys historii – opracowanie Tadeusza Smolińskiego  - 1991r,3/Legendy Karkonoszy i Okolic – Urszula i Aleksander Wiąckowie. 

W ramach działalności Dzikich Sudetów proponujemy Państwu uczestnictwo w szeregu atrakcyjnych eksploracjach i wyprawach turystycznych prowadzonych przez kulturoznawcę i eksploratora sudeckiego Jana Wieczorka, który pokaże Państwu miejsca ze wszech miar interesujące, jak i też dzikie i tajemnicze, a bywa, że całkiem świeżo odkryte... 

DZIKIE SUDETY

e-mail: d.sudety@gmail.com