Skarby Nowego Kościoła

 

 Geoturystka na szlaku.

                Jedną z najciekawszych wiosek pod względem geoturystyki na Pogórzu Kaczawskim jest znajdujący się pomiędzy Działem Jastrzębnickim, a Pogórzem Złotoryjskim, w przełomowej Dolinie Kaczawy - Nowy Kościół. 

W granicach Nowego Kościoła, w tym na obszarze administracyjnie podległych mu: Dynowic, Krzeniowa i Różanej, znajduje się cała gama wybitnych atrakcji. Mamy tu: stare wulkany, wąwozy, dawne kopalnie i kamieniołomy oraz największe w Polsce zasoby skał agatowych, znajdujące się na górze Wołek (380m n.p.m.). 

 Wołek z Różanej.

Wespół  z agatami  występuje: hematyt, ametyst, epidot, albit, chalcedon, celestyn, opal, dellestyn, kaolin, kalcyt, fluoryt i wad, a także i septarie. 

 Septaria z Nowego Kościoła kol. Piotr Sarul.

 Nowy Kościół.

Początkowe wzmianki o Nowym Kościele, pod nazwą Nova ecclesia, sięgają 1228 roku. Przez pierwsze lata wioska była w jurysdykcji księcia jaworskiego, by potem przez wieki być w posiadaniu znanego rodu von Zedlitzów, którzy po odrzuceniu katolicyzmu przeszli najpierw na husytyzm, by stać się kolejno zwolennikami reformacji. Dzięki temu w Nowym Kościele, powstał prężny ośrodek protestantyzmu: wygłoszono, tu pierwsze w historii Śląska kazanie reformacyjne (wygłoszone 12.09.1518r., przez ucznia Marcina Lutra, Melchiora Hoffmana), jak i też  powołano do życia pierwszą szkołę dla pastorów.   

 Nowy Kościół - pastorówka.

Głównym czynnikiem rozwoju Nowego Kościoła, były jednak względy surowcowe.- Trzeba, bowiem wiedzieć, że pod względem geologicznym, okolice wsi można podzielić na kilka jednostek, w których pojawiają się rozmaite rodzaje skał, z występującym w nich bogactwem.

 Okolice Nowego Kościoła.

 Agat Nowy Kościół kol. P.Sarul.

 - A/ Okolice Różanej, gdzie mamy riolity czerwonego spągowca, melafiry, porfiry i tufy porfirowe. - B/ Część środkowa, gdzie ulokowały się po prawej stronie Kaczawy, na Pogórzu Złotoryjskim, odkrywki, kamieniołomy, sztolnie i kopalnie, w których pozyskiwano wapień muszlowy i rudy miedzi.  - C/ Część północna w rejonie Krzeniowa, zbudowana z piaskowców, poprzebijana skałami bazaltowymi, m.in. w kominach wulkanicznych.

 Agat Nowy Kościół kol. Piotr Sarul.

Obecnie Nowy Kościół słynie w całej Polsce z występujących tu pięknych agatów, które występują tu w kilku rodzajach skał: melafirach, porfirach, oraz tufach porfirowych.

 Agat Nowy Kościół kol. Piotr Sarul.

O tym jak cudowne są te półszlachetne kamienie ozdobne, możemy przekonać się, zatrzymując się w Nowym Kościele, przy warsztacie obróbki minerałów Pana Piotra Sarula.

 Piotr Sarul w warsztacie w Nowym Kościele.

Piotr Sarul o tutejszych minerałach wie niemal wszystko, o czym można się przekonać uczestnicząc w organizowanych przez niego warsztatach obróbki kamieni i wycieczkach terenowych po bliskiej i dalszej okolicy. 

 Nowy Kościół.

 Wąwóz Piekiełko.

Tereny wokół Nowego Kościoła i sama wieś, pozostają wciąż miejscem, gdzie można wspaniale odpocząć w ciszy i odkryć, to, co jest mało znane i nieskomercjalizowane. 

Mamy tu interesujący wąwóz Piekiełko, przypominający nieco wąwozy znajdujące się w Słowackim Raju (np. Sucha Bella), interesujące zabytki techniki w rejonie dawnej kopalni „Nowy Kościół”, zabytki sakralne[1], oraz mało znane geoturystyczne perełki w postaci dawnych wulkanów: Czerwony Kamień (325m n.p.m.) i Jeziorna (293m n.p.m.)[2]

 Wulkan Czerwony Kamień nad Krzeniowem.

 Jeziorna.

Czerwony Kamień, zwiedzamy w okresie uśpionej wegetacji, gdy lepiej można się przyjrzeć znajdującym się na jego szczycie wyrobiskom, w których występują piaskowcowe skały arkozowe z żyłami bazaltu.

 Nowy Kościół - Augit kol. Piotr Sarul.

  Drugi ze szczytów Jeziorna, zaskakuje jeszcze bardziej, ponieważ mamy, tu zalany wodą krater, wybrany przez ludzi w kominie wulkanicznym. 

Jeziorko w wulkanie ma ok. 50 metrów średnicy i głębokość ok. 30 m. – Do lustra jeziorka prowadzą kamienne schodki, a w skałach otoczenia występuje, tu opal, augit, nontronit.  

Nowy Kościół przełom rzeki Kaczawa.

Udokumentowane początki działalności górniczej na terenie Nowego Kościoła rozpoczynają się w 1506, od wykonanego na zlecenie von Zedlitza, rozpoznania tutejszych złóż miedzi, którego podjął się górnik Hanz der Lasurer.

 Azuryt z Nowego Kościoła kol.Piotr Sarul.

– Należy zwrócić uwagę, iż nazwisko górnika powiązane jest z  lazurytem (niebieskim minerałem), który mógł być wówczas mylony z występującym w Nowym Kościele, dość pospolicie azurytem, będącym wtórnym minerałem miedzi.   

 Wąwóz Piekiełko.

 Agat z Nowego Kościoła.

Ważnym impulsem do dalszego rozwoju górnictwa w rejonie Nowego Kościoła, był bezapelacyjnie wydany w Wiedniu w 1711r., przez cesarzową Eleonorę Magdalenę Teresę Johannesowi Bernardowi von Koburg, dokument zezwalający na poszukiwanie i wydobycie złota, srebra, miedzi, ołowiu i innych kruszców m. in. w kopalniach: w Sędziszowej, przy Wielisławce, na Starej Górze, w Różanej przy jaskini, Rzeszówku, Konradowie i Nowym Kościele.

 Odkrywka w rejonie Różanej.

 Nowy Kościół malachit kol. Piotr Sarul.

Kolejno w okresie przynależności Śląska do Prus, uwaga geologów pruskich skupiła się na podzłotoryjskich złożach miedzi. Z naciskiem na rozpoznanie rejonu Nowego Kościoła i Biegoszowa, gdzie badano wystąpienia wapieni i łupków marglistych, w których obrębie stwierdzono, szereg warstw łupków miedzionośnych, z widocznymi niebieskimi i zielonymi minerałami miedzi. 

 Nowy Kościół i widoczne z tyłu pole zachodnie.

W raz z upływem lat, zarówno w XIX w, jak i wieku XX., Niemcy podjęli eksploatacje wapienia na obszarze pola górniczego Heinrich Segen, z jednoczesnym poszukiwaniem rud miedzi. 

 Nowy Kościół ruiny poniemieckich zakładów.

We wsi produkowano wówczas cement, który powstawał na bazie tutejszych surowców i infrastruktury (kamieniołom, wapiennik, fabryka).

Nowy Kościół ruiny poniemieckich zakładów.

Znaczne zainteresowanie odzyskiem miedzi ze skał formacji cechsztynu z Nowego Kościoła wzrosło w czasie I wojny światowej – od 1915 r., głównie w związku z dużym zapotrzebowaniem na metale dla potrzeb przemysłu wojennego. 

Nowy Kościół ruiny poniemieckich zakładów.

 Odciski muszli w marglu z Nowego Kościoła.

Oprócz wydobycia w tutejszym kamieniołomie szukano nowych możliwości wydobycia rud np. przez wykonywanie pingów i drążenie sztolni.

Nowy Kościół infrastruktura z okresu PRL.

                 W nowym powojennym okresie historii Nowego Kościoła, władze polskie po wcześniejszym rozpoznaniu tutejszych złóż, powołały do życia Zakłady Górnicze „Nowy Kościół”, działające w latach 1954–1967. 

 Schemat kopalni Nowy Kościół.

W tym czasie wydrążono tu kopalnie[3], z której w całym okresie jej działalności wydobyto z margli: 4 025 647 ton rudy miedzi, o średniej zawartości 0,51 % Cu, co stanowiło 20 690 ton miedzi w rudzie /Paździora, 2011/.

 Nowy Kościół.

Obecnie na obszarze dawnej kopalni „Nowy Kościół”, można obserwować ciekawe zjawisko zapadania się powierzchni gruntu, co uwidacznia się szczególnie na mapach lidarowych. 

Teren dawnej kopalni Nowy Kościół na zdjęciach lidarowych i satelitarnych.

 Nowy Kościół.

Turysta może tutaj zeksplorować: ruiny dawnego wapiennika, ślady dawnej fabryki, kamieniołom oraz zasklepiony wlot do sztolni.

Tutejsze skały wciąż zaskakują ciekawymi wystąpieniami minerałów.

Malachit z Nowego Kościoła.

Pojawia się tutaj wtórna mineralizacja miedzi i ołowiu w postaci: malachitu, azurytu i cerusytu. Natomiast z głównych minerałów siarczkowych występuje tu: bornit, chalkozyn, chalkopiryt, piryt, galena blenda cynkowa oraz srebro. 

Nowy Kościół wizyta w warsztacie Piotra Sarula.

 Wyroby Piotra Sarula.

Mineralne pamiątki z Nowego Kościoła: (surowe i obrobione kamienie oraz wyroby jubilerskie ) można  nabyć w warsztacie u Piotra Sarula, który planuje w najbliższej przyszłości rozszerzyć ofertę o ekspozycję minerałów w prywatnym muzeum.

Kliknij i obejrzyj film.

/Jan Wieczorek/

Foto: Jan  i Joanna Wieczorek

oraz foto z internetu  

Bibliografia: Marek Staffa - "Słownik Geografii turystycznej Sudetów (T.7), Krzysztof i  i Marcin Maciejak - "Zakłady Górnicze Nowy Kościół". ( link) Oraz materiały pana mgr ALEKSANDRA KOWALSKIEGO z Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy Oddział Dolnośląski im. Henryka Teisseyre’a we Wrocławiu, w postaci map geologicznych, dawnych kopalni itd.

---

[1] / Piękny kościół luterański wybudowany w latach 1749-1754, dawną pastorówkę

[2] / Oba te szczyty znajdują się w należącym do Nowego Kościoła Krzeniowie.

[3] / Złoża udostępniano główną sztolnią wydobywczą, od której poprowadzono dwie pierwsze upadowe. - Równolegle do niej założono piętrowy chodnik i przekop zamykający złoże chodnika wodnego. Złoże między główną sztolnią, a przekopem podzielono na „panele ścianowe”.  - W sumie przez wszystkie lata działalności kopalni wydrążono sześć upadowych. W rejonie północnego krańca Upadowej IV w 1958 r. zgłębiono do 90 m szyb „Wacław” wykorzystywany głównie do celów wentylacyjnych, a następnie do odwadniających.

W ramach działalności Dzikich Sudetów proponujemy Państwu uczestnictwo w szeregu atrakcyjnych eksploracjach i wyprawach turystycznych prowadzonych przez kulturoznawcę i eksploratora sudeckiego Jana Wieczorka, który pokaże Państwu miejsca ze wszech miar interesujące, jak i też dzikie i tajemnicze, a bywa, że całkiem świeżo odkryte... 

DZIKIE SUDETY

e-mail: d.sudety@gmail.com